نورنیوز-گروه فرهنگ: سال 89 وقتی پیرمرد ایران‌شناس یزدی از دنیا رفت همه آنها که آرام در سوگ او نشسته بودند بر سر یک موضوع توافق داشتند. اینکه افشار در زندگی 85 ساله خودش، هرآنچه می‌بایست یک نفر برای فرهنگ ایران انجام دهد را انجام داد.
افشار در زندگی علمی خود منشأ خدمات بسیاری به فرهنگ ایران بود. از او به‌عنوان پایه‌گذار کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، احیاگر چند صد نسخه ارزشمند در زبان فارسی و بنیان‌گذار کنگره ایران‌شناسی یاد می‌شود. تألیف و تصحیح 300 کتاب و 3000 مقاله در زمینه‌های کتاب‌شناسی، تاریخ، جغرافیا، جغرافیای تاریخی، فرهنگ مردم و موضوع‌های دیگر حاصل عمر این استاد فقید دانشگاه تهران بود.
بااین‌حال آنچه ایرج افشار را در میان همه ایران‌شناسان برجسته میکند تنها کوشش 65 ساله علمی او نیست. شاید به لحاظ شمار آثار هم افشار در میان هم‌عصران خود بی‌بدیل باشد اما چیزی که ارجمندی این او را میان پژوهشگران بالاتر برده است، شخصیت اوست. در میان همه معاصرین او چه آنها که اهل علم و پژوهش بودند و چه آنان که هنرمند یا شاعر بودند، این شاخصه افشار ذکر می‌شود که او محور همه جمع‌های اهل فرهنگ در عصر خود بود.
بسیاری دیگر از اهالی فرهنگ و پژوهشگران معاصر ما دوستی و هم‌سفری با افشار را در به‌عنوان یکی از افتخارات خود ذکر کرده‌اند. عکس‌های دسته‌جمعی باقی‌مانده از کوه‌پیمایی‌ها و سفرهای اطراف تهران به‌خوبی نشان می‌دهد که او در میان سایر فرهنگ پژوهان یک محور ارتباطی به وجود آورده بود که از همه اعضای آن جمع‌ها نسل طلایی ایران‌شناسان در دهه‌های 40 تا 80 پدید آمدند. نام‌های بزرگی مانند باستانی پاریزی، احمد اقتداری، عباس زریاب خویی، محمدرضا شفیعی کدکنی، اسلام کاظمیه، مصطفی مقربی و منوچهر ستوده اعضای قدیمی این جمع و همراهان افشار در آن تصاویر هستند.
در مرور خاطرات علمی بسیاری از چهره‌های فرهنگی چند دهه گذشته به این موضوع بر می‌خوریم که آشنایی با افشار یکی از دلایل گرایش آنها به مطالعه علمی ایران و آغاز راهی تازه بوده است. احمد اقتداری پدر مطالعات خلیج‌فارس در کتاب «کاروان عمر» از آشنایی خود با افشار و راهنمایی‌های او برای تصحیح کتب سدیدالسلطنه به تفضیل نوشته است. این آثار که از جمله اسناد حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه و دیرینگی ایرانیان در خلیج‌فارس است در واقع به پیشنهاد افشار تصحیح و منتشر شده است.
ایرج افشار کسی بود که ایران‌شناسی‌اش در کتاب خانه‌ها و مراکز اسناد حبس نبود، او با دانشش زندگی می‌کرد. او حتی در فراغتش نیز عامل پیوند و ارتباط میان پژوهشگران مختلف بود. شاید همین ویژگی‌ها موجب شده است در سال 89 وقتی خبر درگذشت او را به رهبر معظم انقلاب دادند ایشان بگوید: «ایرج افشار، ایران‌شناسی برجسته و پرکار بود.» این جمله را حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای درباره مرحوم ایرج افشار، پس از دریافت خبر درگذشت وی فرمودند. جمله‌ای که نشان از شناخت ایشان از اهالی علم می‌دهد. افرادی که شاید سلبریتی و مشهور به معنی عام نباشند اما محصول دهه‌ها تلاش و جهاد علمی آنها، ماندگاری فرهنگ ایران و زبان فارسی بوده است.
دههٔ ۱۳۳۰، دودانگه، مازندران؛ ردیف پشت از راست: ناشناس، ایرج افشار، منوچهر ستوده، مصطفی مقربی، علی‌قلی جوانشیر؛ ردیف جلو از راست: اسلام کاظمیه، احمد مصباحی، احمد اقتداری، عباس زریاب خویی