طرح تحول سلامت و مدیریت بحران کرونا در ایران

نورنیوز ـ گروه جامعه/ سهیلا طایی: دردناک‌ترین خبری که این روزها از کنارش گذشتیم، ولی به‌محض فروکش کردن پاندمی کرونا مورخان برای ثبت در تاریخ می‌نویسند، این است: در ایتالیا، مهد تمدن اروپا، آنجا که جهان مدرن و صنعتی می‌نامندش، پزشکان مجبور به انتخاب بین مرگ و زندگی برای بیمارانشان، شدند. آنجا که دکتر کریستین سالارولی رئیس بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان برگامو می‌گوید: « اگر بیماری که از ناراحتی شدید تنفسی رنج می‌برد بین ۸۰ تا ۹۵ ساله باشد او را درمان نمی‌کنیم»

بیایید تصور کنیم چنین وضعیتی در ایران رخ می‌داد، چه هجمه‌ها و انتقاداتی از داخل و خارج به سیستم تحریم شده کشورمان وارد می‌شد؟ بیایید از خود بپرسیم در پاندمی عظیمی که گرفتار آن شدیم چطور هیچ بیماری در خیابان نماند و مرگ و زندگی هیچ‌کسی با شیر یا خط معلوم نشد!؟

پاسخ «طرح تحول سلامت» است که روزگاری نه‌چندان دور برخی کارشناسان هزینه‌های دولت برای آن را بیهوده می‌دانستند و مدعی بودند این اقدامات دور ریختن پول است؛ امروز اما در گذار از بحرانی همچون پاندمی کرونا وجود زیرساخت‌هایی که از اردیبهشت ۹۳ پایه‌گذاری شد، بیش از هر زمان دیگری به چشم می‌آید.

نگاهی به تاریخچه و اهداف « طرح تحول سلامت»

طرح تحول سلامت، ۱۵ اردیبهشت ۹۳ در کشور کلید خورد و بر اساس همین طرح، قرار شد هزینه‌های بستری مردم در بخش دولتی، به حداقل برسد. اهداف نهایی این طرح نیز افزایش پاسخگویی نظام سلامت، کاهش پرداخت مستقیم از جیب مردم، کاهش درصد خانوارهایی که به خاطر دریافت خدمات سلامت دچار هزینه کمرشکن شده‌اند،  بهبود پی آمدهای بیماران اورژانسی،  افزایش زایمان طبیعی در کشور بودند.

یک پژوهش که به بررسی  فاصله زمانی یک سال قبل و دو سال بعد از اجرای طرح تحول نظام سلامت پرداخته، نشان می‌دهد، اجرای طرح تحول نظام سلامت بر درصد کسورات بیمه‌ای و هزینه لوازم و تجهیزات مصرفی (محور درآمد و هزینه)، درصد اشغال تخت، میزان چرخش تخت و تعداد مراجعین اورژانس (محور شاخص‌های عملکردی تخت)، درصد زایمان طبیعی (محور دستورالعمل ترویج زایمان طبیعی طرح تحول سلامت)، تعداد پذیرش آنژیوپلاستی و تعداد پذیرش سی‌تی‌اسکن (محور پاراکلینیک) و نسبت نیروی انسانی به تخت فعال (محور نیروی انسانی) تأثیرگذار بوده است.

آمار چه می‌گوید:

در دولت یازدهم و ابتدای دولت دوازدهم، بیش از هشت میلیون و هشتصد هزار نفر که از هیچ نوع پوشش بیمه سلامتی برخوردار نبودند، تحت پوشش بیمه همگانی قرار گرفتند.

تا پیش از اجرای طرح، سهم پرداختی بیمار از هزینه بستری به‌صورت میانگین ۳۷ درصد بوده است. البته در مورد برخی از بیماران این رقم تا ۹۵ درصد هم می‌رسید که اتفاقاً پرهزینه‌ترین پرونده‌ها را شامل می‌شد. ارجاع بیماران به خارج از بیمارستان برای خرید دارو، تجهیزات مصرفی و تصویربرداری‌های پزشکی امری رایج بود که اگر هزینه‌های آنها به رقم فوق‌الذکر اضافه شود، سهم بیمار از هزینه‌های درمانی بیشتر نیز می‌شده است. به‌عبارت‌دیگر هزینه‌های مستتر و اعلام‌نشده‌ای نیز به بیماران تحمیل می‌شد که در هیچ صورتحسابی به آنها اشاره نمی‌شد. با اجرای طرح تحول سلامت، سهم پرداختی بیماران دارای بیمه پایه سلامت از خدمات بستری در بیمارستان‌های تحت پوشش وزارت بهداشت در مناطق شهری به ۶ درصد از کل پرونده و برای روستانشینان، عشایر و ساکنان شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر به ۳ درصد از کل پرونده کاهش یافت. (البته با در نظر گرفتن هزینه دارو و ملزومات، این اعداد به ۱۰ و ۵ درصد می‌رسد). با اجرای طرح تحول، اقلام دارویی موجود در بیمارستان‌ها از ۳۲۰ قلم به ۷۵۰ و به همین ترتیب دسترسی به ملزومات مصرفی نیز افزایش یافت.       

قبل از اجرای طرح تحول سلامت، پزشکان متخصص به‌عنوان نیروی طرح خدمات تخصصی به مناطق محروم اعزام می‌شدند و در اغلب موارد به دلیل نبود اقدامات لازم تشویقی برای ماندگاری آنها در مناطق محروم، این مناطق را ترک می‌کردند. با اجرای طرح تحول نتایج زیر حاصل شد:  پوشش ۳۰۹ شهر/ شهرستان محروم و توسعه‌نیافته کشور و ۳۴۲ بیمارستان فعال در آن مناطق در برنامه حمایت از ماندگاری پزشکان در مناطق محروم؛ رشد ۳ برابری تعداد پزشکان در مناطق محروم پس از اجرای برنامه ماندگاری، شامل: فعالیت ۶۱۵۰ پزشک ماندگار، به‌صورت تمام‌وقت جغرافیایی، در مناطق محروم کشور (۱۴۳۵ پزشک عمومی و ۴۷۱۵ پزشک متخصص، فوق تخصص و فلوشیپ)، در برابر ۲۲۰۰ پزشک پیش از اجرای این برنامه و  حذف کامل زیرمیزی در مناطق محروم.

آنچه در بحران کرونا به دادمان رسید

 به دنبال اجرای طرح تحول سلامت اقدامات ارزشمندی در بخش زیرساخت‌های حوزه بهداشت و درمان اتفاق افتاد که اگر این اقدامات صورت نمی‌گرفت، همه‌گیری کرونا بحرانی جبران‌ناپذیر ایجاد می‌کرد: ساخت ۳۱۶۰۰ تخت بیمارستانی جدید در پنج سال و نیم (کل تخت‌های بیمارستانی کشور در سال ۱۳۹۲ حدود ۸۴۰۰۰ تخت بود که بیش از نیمی از آن‌ها فرسوده و با طول عمر بالای ۴ دهه بودند).

نوسازی کامل ۴۵۰۰۰ تخت بیمارستانی موجود، راه‌اندازی ۳۷ پایگاه اورژانس هوایی، افزایش بیش از ۱۵۰۰ تخت اورژانس،  بهسازی ۱۸۰ بخش اورژانس در کشور،  ساخت و تجهیز ۲۴۸۳ تخت مراقبت‌های ویژه جدید ICU (مراقبت‌های ویژه) (کل تخت‌های مراقبت‌های ویژه در سال ۱۳۹۲ معادل  ۵۷۰۰ عدد). ساخت ٧٥٠٠ واحد بهداشتی شامل خانه بهداشت، اقامتگاه تیم پزشکی، مرکز بهداشتی - درمانی روستایی، پایگاه سلامت،  همچنین تعمیر، بازسازی، بهسازی و تجهیز بیش از ۱۷۰۰۰ واحد بهداشتی و نیز  ساخت و تجهیز ۲۵۱ کلینیک ویژه دارای ۶۴۴۰ مطب تخصصی.

 دستاوردهای دیگر این طرح در بخش دارویی بود؛ بازار دارویی ایران در سال ۱۳۹۵ باقیمت مصرف‌کننده به بیش از ۴۵۰۰ میلیون دلار رسید که ۷۰ درصد از سهم این بازار متعلق به فرآورده‌های تولید داخل بود. میزان پرداخت از جیب بیماران صعب‌العلاج و خاص از میانگین ۴۵ درصد در نیمه اول سال ۱۳۹۲ به ۱۱ درصد در نیمه اول سال ۱۳۹۶ کاهش یافت. میانگین کمبود اقلام دارویی و تجهیزات در ماه از ۱۷۰ قلم به ۳۰ قلم کاهش پیدا کرد. از سویی در سطوح ارائه‌کننده مراقبت‌های اولیه سلامتی (مراکز و خانه‌های بهداشت) تعداد اقلام دارویی از ۳۵۰ قلم به ۴۴۰ قلم افزایش پیدا کرد و ۷ قلم مکمل دارویی در این مراکز ارائه شد که قبل از طرح تحول سلامت در سال ۱۳۹۲ ارائه نمی‌شد.

ضمن قدردانی و تشکر از کادر درمان که انصافاً ما را در میان کشورهای درگیر بحران، روسفید کردند، نباید به‌راحتی از ایجاد زیرساخت‌های درمان در سال‌های اخیر غافل شویم؛ باوجود تحریم‌های ناعادلانه، وضعیت فروش نفت و ... تاب‌آوری نظام درمان را مدیون طرح تحول سلامت هستیم که موفقیت ما را در مقابله با کروناویروس تضمین کرد.