نورنیوز- گروه فرهنگی: اعلام رسمی خروج ایالات متحده آمریکا از یونسکو در تابستان ۲۰۲۵ توسط دونالد ترامپ، نه یک تصمیم تازه، بلکه تکرار یک الگوست: الگویی مبتنی بر بی‌اعتمادی به نهادهای بین‌المللی، تضعیف چندجانبه‌گرایی، و بازتعریف منافع ملی بر مبنای انزواطلبی ایدئولوژیک. این دومین‌بار در کمتر از یک دهه است که ترامپ این تصمیم را اتخاذ می‌کند. در سال ۲۰۱۷ نیز در نخستین دوره ریاست‌جمهوری‌اش، آمریکا را از یونسکو خارج کرد؛ تصمیمی که در دوران ریاست‌جمهوری جو بایدن لغو و عضویت آمریکا احیا شد. اما اکنون، با بازگشت ترامپ به قدرت، بار دیگر چرخش شدیدی در سیاست خارجی فرهنگی آمریکا رقم خورده است.
پشت صحنه تصمیم ترامپ
در اکتبر ۲۰۱۷، دولت ترامپ در بیانیه‌ای اعلام کرد که به دلیل «گرایش ضداسرائیلی یونسکو»، «عدم اصلاحات ساختاری» و «مدیریت ناکارآمد مالی»، ایالات متحده قصد دارد از این نهاد وابسته به سازمان ملل متحد خارج شود. خروج رسمی در آغاز سال ۲۰۱۹ انجام شد. اما با روی کار آمدن بایدن، آمریکا مجدداً عضویت خود را در یونسکو بازیافت؛ تصمیمی که با استناد به اهمیت بازگشت به نظم جهانی و ترمیم روابط با متحدان سنتی آمریکا اتخاذ شد. دولت بایدن همچنین بخشی از بدهی انباشته آمریکا به این سازمان را پرداخت کرد.
اما با بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید در سال ۲۰۲۵، تصمیم به خروج مجدد از یونسکو رسماً اعلام شده است. این رخداد، صرفاً یک اقدام سیاسی یا تاکتیکی نیست؛ بلکه نشانه‌ای واضح از بازگشت یک گفتمان خاص در سیاست خارجی و فرهنگی آمریکاست: گفتمانی که با بی‌اعتمادی به نهادهای بین‌المللی، ضدیت با قواعد چندجانبه، و اولویت‌دادن به اراده یکجانبه آمریکا در تعاملات جهانی شناخته می‌شود.
گرچه دولت ترامپ بار دیگر دلایل مشابهی را تکرار کرده ( «یک‌سویه‌گرایی در موضوعات خاورمیانه»، «هدررفت منابع آمریکا» و «بی‌عدالتی در تخصیص کرسی‌ها و دستور کارهای فرهنگی») اما تحلیل دقیق‌تر نشان می‌دهد که علت اصلی را باید در نگرش عمیقاً ضدنهادی رئیس‌جمهور دانست. از نظر ترامپ، سازمان‌هایی نظیر یونسکو صرفاً ابزارهایی برای محدود کردن حاکمیت ملی و تحمیل معیارهای جهانی بر دولت‌های مستقل‌اند؛ معیاری که به‌ویژه در موضوعاتی چون فلسطین، اقلیت‌ها، تنوع فرهنگی، تغییرات اقلیمی و آزادی بیان با اولویت‌های جریان راست افراطی آمریکایی تضاد دارد.
واقع مطلب این است که مواضع همدلانه یونسکو با مردم مظلوم غزه و فلسطین طی سال‌های اخیر، همواره خشم سیاستمداران نژادپرست تل‌آویو و نیز دولتمردان کاخ سفید را در پی داشته است. شورای اجرایی یونسکو، در جریان دویست و بیست و یکمین دوره نشست‌های خود در پاریس در فروردین امسال، قطعنامه‌ای جدید با عنوان «تأثیر و پیامدهای وضعیت جاری در نوار غزه» تصویب کرد که بر حمایت فوری از مردم غزه و محکومیت شدید اقدامات "اسرائیل" تأکید داشت.
این قطعنامه خواستار اجرای برنامه کمک اضطراری در غزه شده و به‌طور مشخص حملات عمدی به دانش‌آموزان، معلمان، خبرنگاران، کارکنان سازمان ملل و نیز تخریب گسترده زیرساخت‌ها، مؤسسات آموزشی و اماکن فرهنگی و تاریخی توسط رژیم اشغالگر را محکوم کرد. همچنین بر ضرورت توقف فوری تجاوزات "اسرائیل"، تضمین آزادی تردد افراد و عبور کمک‌های بشردوستانه تأکید کرد و از کشورهای عضو و نهادهای کمک‌رسان خواست تا منابع مالی خود را برای بازسازی غزه افزایش دهند.
یونسکو؛ قربانی یا شاخص؟
یونسکو، از بدو تأسیس خود در ۱۹۴۵، نهادی بوده برای ترویج آموزش، علم، فرهنگ و صلح از مسیر دیالوگ و همکاری جهانی. برخلاف تصور رایج، این نهاد صرفاً کار ثبت آثار تاریخی را برعهده ندارد، بلکه حوزه‌هایی همچون سواد رسانه‌ای، آزادی مطبوعات، حفاظت از زبان‌های در حال زوال، آموزش برای توسعه پایدار، و مقابله با افراط‌گرایی فرهنگی را نیز پوشش می‌دهد. بنابراین خروج مجدد آمریکا از یونسکو، بیش از آنکه یک چالش بودجه‌ای یا دیپلماتیک باشد، پیامی ژئو‌فرهنگی دارد. این خروج نشان‌دهنده گسست آمریکا از پروژه‌ای است که خود از بنیان‌گذاران آن بود: پروژه «تمدن‌سازی پساجنگ» با تکیه بر گفت‌وگو، تساهل، و مشارکت فرهنگی.
خروج دوباره آمریکا از یونسکو البته بی‌گمان پیامدهایی دربر خواهد داشت که برخی از آنها از این قرار است:
1. کاهش نفوذ فرهنگی آمریکا: حضور در یونسکو، سکوی مؤثری برای دیپلماسی نرم ایالات متحده بود. با این خروج، آمریکا فضای رقابت با قدرت‌های نوظهوری چون چین، هند و روسیه را در عرصه‌های فرهنگی و آموزشی از دست می‌دهد.
2. تضعیف نظم چندجانبه: این اقدام، ادامه زنجیره‌ای از رفتارهای ضدنهادی ترامپ است که شامل خروج از معاهده پاریس، برجام، شورای حقوق بشر سازمان ملل و سازمان جهانی بهداشت نیز بوده. به این ترتیب، روند تضعیف رژیم‌های همکاری بین‌المللی تشدید می‌شود.
3. افزایش شکاف با متحدان غربی: بسیاری از کشورهای اروپایی، این خروج را حرکتی خلاف ارزش‌های لیبرال‌دموکراسی و همکاری جهانی می‌دانند. در نتیجه، شکاف آمریکا با متحدان سنتی‌اش در اروپا عمیق‌تر خواهد شد.
4. اثر منفی بر اعتبار جهانی آمریکا: تغییرات مکرر در سیاست خارجی، به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند فرهنگ و آموزش، چهره‌ای غیرقابل پیش‌بینی از آمریکا ترسیم می‌کند. برای کشورهای عضو سازمان ملل، چنین رفتارهایی نشانه‌ای از عدم ثبات، و در نتیجه کاهش اعتماد به رهبری ایالات متحده است.
این دومین خروج آمریکا از یونسکو طی کمتر از ده سال است. سؤالی اساسی که مطرح می‌شود این است که آیا عضویت آمریکا در نهادهای بین‌المللی به گروگان تغییر دولت‌ها تبدیل شده؟ اگر پاسخ مثبت باشد، این نشانه‌ای خطرناک برای آینده نظم جهانی است؛ نظمی که به تداوم، پیش‌بینی‌پذیری و اعتماد میان کشورها نیاز دارد. این خروج دوباره، بیش از هر چیز نشانه‌ای از تقابل دو گفتمان ریشه‌ای در سیاست جهانی امروز است: گفتمان همکاری و گفت‌وگو در برابر گفتمان انزوا و اولویت مطلق منافع. ترامپ، با تکرار تصمیم پیشین خود، بار دیگر نشان داده که به گفتمان دوم پایبند است؛ گفتمانی که ممکن است در کوتاه‌مدت رأی‌آور و محبوب بخش‌هایی از جامعه باشد، اما در بلندمدت، سرمایه‌های نرم و اعتباری یک کشور را فرسایش می‌دهد.