نورنیوز- گروه سیاسی: بعد از ظهر دیروز پنج شنبه ۷ فروردین ماه سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران اعلام کرد که پاسخ نامه دونالد ترامپ رییس جمهور آمریکا از طریق سلطان نشین عمان ارسال شده است. اظهارات عراقچی پیش از اعلام رسمی ارسال نامه و پس از آن در گفتگوی تلفنی با وزیر خارجه انگلیس حاوی نکات مهمی است که ضمن آن که می تواند تبیین کننده نقشه راه جمهوری اسلامی ایران در تعاملات آتی با ایالات متحده آمریکا باشد به احتمال قوی چارچوبهای محتوای پاسخ ایران به نامه ترامپ نیز می تواند باشد.
تردید شدید و تعامل مشروط
ارسال نامه از سوی دونالد ترامپ به ایران و پاسخ رسمی تهران از طریق عمان، گامی در مسیری پیچیده از دیپلماسی بود که هر یک از طرفین سعی دارند قواعد آن را مطابق با منافع خود تنظیم کنند. انتخاب عمان به‌عنوان مسیر پاسخ‌دهی، در کنار انتشار مواضع صریح ایران درباره سیاست‌های آمریکا، تنها یک اقدام تاکتیکی نبود، بلکه بخشی از یک راهبرد گسترده‌تر است که نشان می‌دهد ایران چگونه می‌خواهد تعاملات خود را در این مقطع حساس مدیریت کند.
پیش از اعلام رسمی ارسال پاسخ، عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران در اظهار نظری معنادار، تصویری از نگاه ایران به پیشنهادات آمریکا ارائه کرد. او با اشاره به "بی‌کفایتی شدید" و "بی‌توجهی کامل به زندگی انسان‌ها" در سیاست‌های آمریکا، تصریح کرد که پیشنهادات واشنگتن باید با "تردید زیاد" بررسی شوند. این پیام، نه‌تنها انعکاس‌دهندهدیدگاه ایران نسبت به محتوای نامه ترامپ بود، بلکه می‌توان آن را بخشی از پاسخ رسمی ایران دانست که در نامه ارسال‌شده به آمریکا نیز احتمالا مورد تأکید قرار گرفته است.
چرا عمان و نه امارات؟
در این میان، یکی از نکات مهم، انتخاب مسیر ارسال پاسخ است. آمریکا تلاش داشت تا از طریق امارات، کانالی برای این ارتباط برقرار کند، اما ایران با ارسال پاسخ خود از طریق عمان، پیامی روشن به واشنگتن مخابره کرد:
میانجی‌گری باید از سوی ایران تعیین شود، نه از سوی آمریکا.
انتخاب عمان، در سطحی عمیق‌تر، نشان‌دهنده تلاش ایران برای حفظ استقلال دیپلماتیک خود بود. عمان در گذشته نیز به‌عنوان واسطه‌ای مورد اعتماد میان ایران و غرب عمل کرده و برخلاف امارات، نقش آن در معادلاتِ منطقه‌ای به‌گونه‌ای بوده که تهران آن را یک میانجی بی‌طرف تلقی کند. در مقابل، امارات طی سال‌های اخیر، هم‌پیمانی استراتژیک خود با آمریکا و اسرائیل را تقویت کرده و از این رو، پذیرفتن آن به‌عنوان واسطه، می‌توانست به معنای پذیرش چارچوبی باشد که واشنگتن قصد تحمیل آن را دارد.
بی‌اعتمادی عمیق به پیشنهادات آمریکا
اظهار نظر عراقچی پیش از ارسال نامه، بیش از آنکه صرفاً یک موضع‌گیری رسانه‌ای باشد، بیانگر راهبرد کلان ایران در تعامل با آمریکا بود. در این پیام، او به‌طور صریح، سیاست‌های ایالات متحده را در عرصه بین‌المللی به چالش کشید و نشان داد که تهران، نگاه خود به واشنگتن را صرفاً در چارچوب روابط دوجانبه تعریف نمی‌کند، بلکه عملکرد کلی این کشور در جهان را نیز معیار سنجش قرار می‌دهد.
این نگاه انتقادی، در گفت‌وگوی عراقچی با وزیر خارجه انگلیس نیز تکرار شد. او ضمن تأکید بر غیرقابل‌اعتماد بودن سیاست‌های آمریکا، اعلام کرد که ایران هرگونه مذاکره در شرایط" فشار و تهدید" را بی‌معنا می‌داند. این تأکید، بازتاب‌دهنده تجربه‌ای است که ایران طی سال‌های اخیر از سیاست "فشار حداکثری" آمریکا به دست آورده است؛ سیاستی که با تحریم‌هایگسترده اقتصادی، فشارهای دیپلماتیک و حتی تهدیدات نظامی همراه بوده و تهران، هرگونه تعامل در این فضا را به‌منزله تسلیم در برابر استراتژی واشنگتن تلقی میکند.
رد مذاکره مستقیم در کنار حفظ تعاملات غیرمستقیم
بااین‌حال، مواضع ایران نشان می‌دهد که درهای دیپلماسی به‌طور کامل بسته نشده است. عراقچی، در حالی که مذاکره مستقیم را در شرایط کنونی رد کرد، اما تأکید داشت که امکان مذاکره غیرمستقیم، همان‌طور که در گذشته نیز وجود داشته، می‌تواند ادامه یابد. این موضع، از یک‌سو بر عدم پذیرش شرایط آمریکا تأکید دارد و از سوی دیگر، امکان "مدیریت تنش" از طریق کانال‌های دیپلماتیک را باز نگه می‌دارد.
در واقع، تهران سعی دارد تعاملات خود را در چارچوبی تعریف کند که ابتکار عمل را در اختیار داشته باشد. به همین دلیل، مسیر ارتباطات دیپلماتیک را محدود به روش‌های غیرمستقیم کرده و در عین حال، اجازه نداده است که آمریکا مسیرهای ارتباطی را مطابق با خواست خود تنظیم کند.
پاسخ ایران؛ نقشه راهی برای تعاملات آینده
مجموعه اقداماتی که ایران در قبال نامه ترامپ اتخاذ کرد، فراتر از یک واکنش ساده بود و می‌توان آن را نقشه راه تهران در هرگونه تعامل آینده با آمریکا دانست. این رویکرد، شامل محورهای زیر است:
• ارسال پاسخ رسمی به آمریکا که نشان داد ایران آماده است در قالب‌های دیپلماتیک به مواضع واشنگتن واکنش نشان دهد.
• انتخاب میانجی مورد اعتماد ایران (عمان) و رد میانجی تحمیلی آمریکا (امارات)، که تأکیدی بر حفظ استقلال دیپلماتیک تهران بود.
• ابراز بی‌اعتمادی عمیق به پیشنهادات سیاسی آمریکا، که در اظهار نظر عراقچی و گفت‌وگوی وی با وزیر خارجه انگلیس نیز منعکس شد.
• رد هرگونه تعامل در شرایط "فشار حداکثری" و "تهدید نظامی"، که سیاست رسمی تهران را در برابر استراتژی واشنگتن مشخص کرد.
• انتقاد از سیاست‌های جهانی آمریکا، که نشان داد ایران، فراتر از تعاملات دوجانبه، به دنبال بازتعریف موقعیت خود در عرصه بین‌المللی‌است.
• تأکید بر امکان مذاکره غیرمستقیم، که نشان داد تهران هنوز مسیرهایی برای دیپلماسی باز گذاشته است.
پیام ایران به آمریکا و جهان
ارسال پاسخ ایران به آمریکا، در قالبی که تهران تعیین کرد، حامل پیامی چندلایه بود. در سطحی آشکار، این پاسخ نشان داد که ایران، در عین مقاومت در برابر فشارها، همچنان به اصول دیپلماتیک پایبند است و تمایلی به تشدید تنش ندارد. در سطحی عمیق‌تر، این پاسخ، چارچوبی برای تعاملات آینده ایران و آمریکا ترسیم کرد؛ چارچوبی که در آن، دیپلماسی تنها زمانی معنا دارد که واشنگتن، سیاست‌های تحمیلی خود را کنار بگذارد و قواعدی را بپذیرد که ایران در شکل‌دهی به آن نقش داشته باشد.
در این میان، اروپا نیز به‌عنوان یکی از بازیگران کلیدی، با چالشی مهم مواجه است. گفت‌وگوی عراقچی با وزیر خارجه انگلیس، حاوی پیامی روشن برای لندن و سایر پایتخت‌های اروپایی بود: اگر اروپا خواهان حفظ دیپلماسی است، باید موضعی مستقل‌تر در برابر آمریکا اتخاذ کند. آینده تعاملات ایران و غرب، بیش از آنکه به محتوای نامه‌ها و پاسخ‌ها بستگی داشته باشد، به چگونگی تغییر این معادلات راهبردی وابسته است.