کریدورهای استراتژیک ایران؛ بازی بزرگ در نظم جهانی

نورنیوز-گروه اقتصادی: مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران به دعوت ولادیمیر پوتین رئیس جمهور فدراسیون روسیه در تاریخ ۲۸ دی‌ماه برای انجام سفر رسمی و امضای معاهده مشارکت جامع راهبردی میان دو کشور عازم روسیه می شود.این سفر ضمن آن که بیانگر اراده تهران و مسکو برای توسعه روابط راهبردی در حوزه‌های مختلف به‌ویژه ترانزیت و حمل‌ونقل است بار دیگر پروژه مشترک دو کشور در زمینه اتمام کریدور شمال-جنوب را در کانون توجه رسانه های داخلی، منطقه‌ای ای و بین‌المللی قرار داده است.

نقش موثر کریدورها در شکل دهی معادلات اقتصادی و ژئوپلیتیکی موجب شده که ایجاد و بهره برداری از کریدورها به یکی از اصلی ترین موضوعات همکاری کشورهای هم سو تبدیل شود. همکاری و مشارکت ایران و روسیه برای تکمیل کریدور شمال-جنوب  نه‌تنها موجب افزایش قابل توجه مناسبات اقتصادی و تجاری میان دو کشور می‌شود، بلکه بدلیل قرار گرفتن  مهمترین‌بخش این کریدور در جغرافیای ایران، جایگاه کشورمان را به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در نظم نوین منطقه‌ای و جهانی ارتقاء خواهد داد

هم افزایی کریدورهای راهبردی

کریدورهای ترانزیتی، فراتر از نقش اقتصادی، به ابزارهایی برای تقویت نفوذ سیاسی و ایجاد امنیت منطقه‌ای تبدیل شده‌اند.

کریدور شمال-جنوب با اتصال روسیه به خلیج فارس از طریق ایران، راهی کوتاه‌تر، ارزان‌تر و امن‌تر نسبت به مسیرهای سنتی مانند کانال سوئز ارائه می‌دهد. حضور پزشکیان در مسکو فرصتی است تا همکاری‌های زیرساختی و تسهیلاتی میان دو کشور برای اجرای این کریدور شتاب گیرد.

در کنار همکاری ایران و روسیه برای تکمیل کریدور شمال_جنوب، اجرای کریدور خلیج فارس-دریای سیاه نیز که ایران را از طریق ارمنستان و گرجستان به دریای سیاه و سپس به اروپا متصل می‌کند، می‌تواند نقش ایران را در زنجیره تأمین جهانی تقویت کند و وابستگی به مسیرهای موجود را کاهش دهد.

این طرح تنها برای کشورهای ایران، هند و ارمنستان سودمند نیست، بلکه مزایای گسترده‌ای برای جمهوری آذربایجان، گرجستان، بلغارستان و یونان نیز به همراه دارد. اهمیت این پروژه در خردادماه سال گذشته با اعلام نهایی شدن سند موافقت‌نامه کریدور بین‌المللی خلیج فارس-دریای سیاه پس از دیدار وزیر وقت امور خارجه ایران و دبیرکل سازمان همکاری اقتصادی دریای سیاه به‌طور رسمی برجسته شد. این توافق نقطه عطفی در همگرایی اقتصادی منطقه‌ای و بین‌المللی محسوب می‌شود.

جایگاه ایران در نظم نوین منطقه‌ای

ایران به‌واسطه موقعیت استراتژیک خود، چهار حوضه دریایی کلیدی (خلیج فارس، دریای عمان، دریای خزر و دریای سیاه) را به هم متصل می‌کند. این موقعیت جغرافیایی، فرصت‌های ویژه‌ای برای نقش‌آفرینی ایران در نظم جدید منطقه‌ای و بین‌المللی فراهم می‌کند:

 ایران پل ارتباطی آسیا و اروپا است و بدلیل موقعیت ژئو پلیتیکی ویژه می‌تواند با توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی به نقطه اتصال شرق و غرب تبدیل شود و از درآمدهای ترانزیتی سرشار وگسترده و همچنین اهرم های سیاسی و امنیتی مرتبط با آن بهره‌مند شود.

فعال شدن کریدورهای ذکر شده افزایش نفوذ ژئوپلیتیکی را بدنبال خواهد داشت. همکاری با قدرت‌هایی نظیر روسیه و هند در پروژه‌های کریدوری، موقعیت ایران را در معادلات قدرت جهانی تقویت می‌کند.

فعال سازی کریدورهای راهبردی موجب تقویت روابط منطقه‌ای ایران با تعریف رابطه برد-برد با ذینفعان مختلف نیز خواهد شد. کریدورها می‌توانند ابزاری برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای و گسترش همکاری‌های چندجانبه باشند.

فرصت‌ها و چالش‌های پیش‌روی ایران

با توجه به نقش بسیار حیاتی کریدورها در توسعه تجارت منطقه ای و جهانی بسیاری از کشورها علاقه‌مند به سرمایه گذاری در ایجاد و تکمیل کریدورها هستند. بر این اساس توسعه کریدورها امکان جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی را برای ایران فراهم می‌کند.علاوه بر این، مسیرهای جدید، ایران را از انحصار مسیرهای رقیب خارج نیز خارج خواهد کرد.

یکی از فرصتهای مهمی که ایجاد و تکمیل کریدورهای ذکر شده می‌تواند برای ایران بدنبال داشته باشدجذب تجارت جهانی است. ایران می‌تواند به هاب ترانزیت کالا به‌ویژه محصولات راهبردی نظیر غلات، تبدیل شود.

در کنار فرصتهای ذکر شده برخی چالش‌های مهم از جمله کمبود زیرساخت‌ها در مسیر ایجاد و فعال سازی کریدورها وجود دارد. بسیاری از پروژه‌های ترانزیتی ایران به سرمایه‌گذاری و تکمیل زیرساخت‌ها نیاز دارند.

علاوه بر این کشورهای رقیب که بدنبال جذب منافع بیشتر از طریق ترانزیت کالا هستند نظیر ترکیه و امارات تلاش خواهند کرد تا نقش ایران را در پروژه‌های ترانزیتی کمرنگ کنند.

تنش‌های ژئوپلیتیکی موجود در منطقه نیز از جمله موانع فعالسازی کریدورها به شمار می رود.اختلافات در قفقاز و بحران‌های امنیتی در منطقه می‌تواند بر اجرای پروژه‌ها تأثیر بگذارد.

کریدورهای راهبردی؛ابزاری برای بازتعریف نظم منطقه‌ای و جهانی

ایران می‌تواند با فعال شدن کریدورهای شمال- جنوب و خلیج فارس-دریای سیاه از ظرفیت‌های منطقه‌ای و جهانی مانند اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان همکاری‌های شانگهای  و بریکس استفاده کرده و با انعقاد توافق‌نامه‌های مشترک در زمینه‌های ترانزیت، گمرک، بیمه و بانک با کشورهای هدف به تکمیل یا تقویت حلقه‌های ارتباطی این کریدورها بپردازد.

در شرایطی که کشورهای غربی بدنبال محدودسازی نقش و جایگاه ایران در منطقه و نظام بین‌الملل هستند ایجاد کریدورهای ذکر شده می‌تواند تاثیرات قابل ملاحظه ای در توسعه روابط ایران با کشورهای منطقه و قدرت‌های بزرگ اقتصادی داشته باشد و موجب شکسته شدن حلقه‌های تحریمی کشورهای غربی شود.