نورنیوز- گروه اجتماعی: نظام درمانی ایران، سالانه 10 میلیارد دلار بابت بیماری دیابت هزینه می کند؛ رقمی هنگفت که به گواهی کارشناسان قابل مهار و پیشگیری است. این رقم عمدتا صرف مداوای عوارض بیماری‌ای است که فعلا درمانی ندارد و پزشکان و نظام سلامت، فقط به کنترل دامنه آن رضایت داده اند. در ایران، طبق آخرین گزارش مقامات وزارت بهداشت، دست کم 6 میلیون نفر به دیابت مبتلا هستند و چیزی حدود 9 میلیون نفر در مرحله "پیش‌دیابت" هستند.
سالانه 500 هزار نفر به این آمار دل‌آزار اضافه می شود. نکته‌ی جالب در این میان این است که تقریبا 30 تا 50 درصد مبتلایان به این بیماری خطرناک، از ابتلای خود خبر ندارند و تنها در مرحله‌ای به این اطلاع می‌رسند که بیماری به وضعیت حاد خود رسیده باشد. این اطلاعات را معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، روز شنبه 19 آبان در همایش "تازه های دیابت" و در آستانه 23 آبان،روز جهانی دیابت اعلام کرد.
نکته مهم و نگران‌کننده درباره دیابت در ایران این است که پرمصرف‌ترین دارو‌ها در کشور، دارو‌های بیماران دیابتی هستند. چندی پیش معاون مرکز آمار و فناوری اطلاعات سازمان بیمه سلامت ایران، اعلام کرد که بر اساس اطلاعات سامانه نسخه الکترونیک، در سال 1402 مثل سال1401 پرمصرف‌ترین دارو‌های کشور ابتدا دارو‌های بیماران دیابتی و در رتبه بعدی، دارو‌های بیماران قلبی و عروقی بودند.
در سال 1402 تعداد 240 میلیون داروی متفورمین تجویز شده که در مقایسه با سال 1401 حدود 30 درصد افزایش داشته است و 15 استان کشور بالاترین مصرف را داشته‌اند؛ استان‌هایی مثل آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، همدان، قزوین، قم، اصفهان، یزد، کردستان، ایلام، لرستان، چهارمحال و بختیاری، البرز، زنجان و گیلان.
سبک زندگی و امراضی که می آفریند
بیماری‌های مزمن گرچه دارای علائم و عوارضی هستند که به تدریج رخ می‌دهند اما در طی زمان می‌توانند اثرات فراوانی روی زندگی فرد بگذارند و گاهی شیوه زیست او را به کلی دگرگون کنند. چالش‌هایی که در پی بروز این بیماری‌ها سراغ افراد می‌آیند معمولا از دید کسانی که خود یا اطرافیان‌شان درگیر آن نوع بیماری نیستند پنهان می‌ماند. دیابت از جمله چالش برانگیزترین این بیماری‌هاست که برعکس نام دیگر آن یعنی بیماری قند، کام فرد درگیر را تلخ می‌کند چرا که هنوز درمان قطعی برای آن پیدا نشده و علم پزشکی تنها به کنترل و بهبود مشروط بیماران توفیق یافته است. می‌توان گفت دیابت تمام جنبه های زندگی فرد بیمار را تحت تأثیر قرار می‌دهد زیرا با یکی از ابتدایی‌ترین نیازهای بشر یعنی نیاز به خوراک گره خورده است.
خورد و خوراک در این شرایط دیگر یک امر عادی و طبیعی نیست. برای میل هر وعده یا میان وعده باید دوز مشخصی انسولین به بیمار تزریق شود و این در مورد دیابت نوع یک است. در دیابت نوع دو نیز خوراک بیمار وابسته به مصرف قرص‌های معروف به قرص قند است. اندازه گیری مداوم قند خون را هم باید به این موارد اضافه کرد. در واقع تنظیم قند خون به چالش روزانه بیمار تبدیل می‌شود و عوارض ناشی از بالا رفتن و یا افت آن ناخوشایند و کلافه کننده است.
در جهان،بیش از نیم میلیارد نفر با بیماری مهلک و بسیار پرهزینه‌ی دیابت دست و پنجه نرم می کنند. گزارش ها حکایت از آن دارند که در سال 2022 بیش از 7 میلیون نفر در جهان از این بیماری مرده اند و تعداد بسیار زیاد دیگری نیز به عوارض وحشتناکش در قلب، کلیه و سیستم بینایی مبتلا شده اند. عامل یک میلیون قطع عضو نیز دیابت بوده است. سازمان بهداشت جهانی پیش بینی کرده است که تا سال 2050، دیابت به هفتمین عامل مرگ و میر انسان ها تبدیل خواهد شد و تعداد مبتلایان آن، به یک میلیارد و 300 میلیون نفر خواهد رسید.
پاکستان،کویت، مصر،قطر، هند، چین، و مالزی از جمله کشورهایی اند که بیشترین مبتلا به دیابت را دارند. ایران نیز از جمله کشورهایی است که نرخ ابتلای سالانه اش به دیابت، بالاتر از استاندارد جهانی (2/12) است. طبق تحقیقات، 2/14 درصد از افرا بالغ در ایران، مبتلا به دیابت، و 8/24 درصد مبتلا به پیش‌دیابت هستند. رقم میانگین ابتلا به دیابت در ایران، 7/8 درصد در میان جمعیت 25 تا 60 سال کشور است. گفته شده است که آمار ابتلا به دیابت در ایران، ظرف 30 سال گذشته، دو برابر شده است. از سوی دیگر درحالی که سن ابتلا به دیابت در جهان، 55 تا 65 سال است،در ایران این رقم به 45 تا 50 سال می رسد؛ یعنی 10 تا 15 سال زودتر از استاندارد جهانی. نکته ای بازهم تلخ تر اینکه، نرخ ابتلا به دیابت در کودکان ایرانی درحال افزایش است.
بازی کودکان با قند
شاید ابتلای کودکان به دیابت از نظر خیلی‌ها چندان شایع و یا حتی جدی نباشد اما بر اساس پژوهشی که گزارش آن در اطلس دیابت (IDF) که فدراسیون بین المللی دیابت است منتشر شده، بیش از یک میلیون نفر از 8 میلیون و 750 هزار نفر مبتلا به دیابت نوع یک در سراسر جهان، کودک هستند و زیر 19 سال سن دارند. این در حالی است که بر اساس همین پژوهش، دیابت نوع یک در صورت عدم تشخیص منجر به کتواسیدوز یا کمای دیابتی و مرگ سریع می‌شود. بنابراین دانستن این مسأله آگاهی و آموزش در مورد بیماری را حیاتی می‌کند. تشخیص به موقع و کنترل بیماری می‌تواند جان بیماران را حفظ کند.
طبق آمارها، شیوع دیابت نوع یک در کودکان بسیار بیشتر از دیابت نوع دو است. مؤسسه ملی سلامت (NIH) میانگین سنی ابتلا به دیابت را در هنگام تشخیص ۱۳ سال عنوان می‌کند و تخمین می‌زند که 85 درصد تشخیص دیابت نوع یک در افراد زیر 20 سال رخ می‌دهد. گفته می‌شود دیابت نوع دو بیشتر افراد سالمند و یا میانسال را درگیر می‌کند اما بر اساس آنچه مقامات وزارت بهداشت اعلام کرده اند، متأسفانه در سال‌های اخیر شاهد افزایش ابتلای جوانان و نوجوانان به دیابت نوع دو در کشور بوده ایم که دلیل آن هم سبک زندگی ناسالم، عدم تحرک و چاقی عنوان شده است.
در مورد دیابت نوع یک اما قضیه فرق می‌کند. کودک ناگهان علائمی را از خود بروز می‌دهد که هشدارگونه است و توجه خانواده را جلب می‌کند. این علائم زمانی رخ می‌دهند که پانکراس دیگر قادر به تولید هورمون انسولین کافی نیست و بدون انسولین نیز قند جذب شده از غذا نمی‌تواند از خون جذب سلول‌ها شود و در نتیجه سطح قند خون بالا می‌رود. اینجاست که کودک علائمی نظیر عطش، تکرر ادرار، خستگی مداوم، گرسنگی مداوم، کاهش وزن، پرخاشگری و تحریک پذیری عصبی را از خود نشان می‌دهد. این‌ها اولین علائم بروز دیابت نوع یک هستند و تشخیص بیماری با آزمایش قند خون قطعی می‌شود.
طبق تحقیقات انجام شده از سوی دانشگاه های علوم پزشکی ایران، میزان شیوع ابتلا به دیابت نوع یک در کودکان و نوجوانان در آخرین بررسی که سال 1395 انجام شده حدود ۱۱ درصد بوده و در بررسی بعدی در سال ۱۴۰۰ به ۱۴ درصد افزایش یافته است. در برخی خانواده‌ها که کودک درگیر دیابت نوع یک داشته‌اند، سابقه بیماری وجود داشته و در برخی نیز خیر. در هرحال وقتی کودک درگیر دیابت می‌شود چالشی در خانواده آغاز می‌شود که ابعاد مختلفی را در برمی‌گیرد. مادر کودک دو ساله مبتلا به دیابت نوع یک می‌گوید فرزندم از من بدش می‌آید چون مجبورم به او انسولین تزریق کنم. این مسأله مادر را به شدت غمگین و افسرده کرده است.
پدر دختر 8 ساله مبتلا به دیابت هم از تجربه‌اش چنین می‌گوید:«وقتی در جشن تولد بچه‌های دیگر شرکت می‌کنیم، زمان بریدن کیک به بهانه‌ای دخترم را از محل دور می‌کنم تا بقیه کیک بخورند و بچه دلش نخواهد. دوست ندارم دخترم در جمع احساس فرق داشتن بکند گرچه بهرحال گاهی این اتفاق می‌افتد و چاره ای نیست.»
مادر پسر بچه 6 ساله دیابتیک هم حرف‌های قابل تأملی دارد:«بچه، آن هم پسربچه در این سن خیلی فعال است و مدام این ور و آن ور می‌دود و بازی می‌کند. وقتی پسرم با بقیه بچه‌ها بازی می‌کند مدام باید مراقب باشم در اثر فعالیت قندش افت نکند. گاهی چند بار حین بازی قندش را اندازه می‌گیرم و به او میان وعده ای می‌دهم تا دچار افت قند نشود. حتی بچه یک ساله هم که درگیر دیابت شود باید مثل آدم 60 ساله مدام قند خونش را اندازه گرفت و انسولین تزریق کرد و باقی مراقبت‌ها.»
مشکلاتی که برای کودکان دیابتیک وجود دارد دقیقا مشابه دیگر بیماران است. بیشترین هزینه‌ای که بیماران مبتلا به دیابت از آن گله دارند، هزینه خرید نوارهای تست قند خون است که معمولا بیمه‌های پایه آن را پوشش نمی‌دهند و این در حالی است که بیمار به صورت روزانه به این نوارها نیاز دارد.
دیابت درمان قطعی ندارد اما قابل کنترل است و در صورت کنترل و رعایت موارد توصیه شده از سوی پزشکان، بیمار می‌تواند به زندگی عادی خود ادامه دهد. سبک زندگی سالم نقش مهمی‌در کنترل دیابت دارد و از آنجا که کودکان هنوز مهارت لازم برای کنترل سبک زندگی خود را ندارند، خانواده باید چنین نقشی را ایفا کنند و رژیم غذایی زیر نظر پزشک را در کنار تزریق انسولین ادامه دهند و کودک نیز به مرور یاد می‌گیرد چطور می‌تواند با بیماری خود زندگی کند و در جامعه محدود نشود.