نورنیوز-گروه سیاسی: چالش‌ها، و موفقیت‌های دولت ائتلافی در اندونزی و روند اجرای دولت وفاق ملی در ایران توسط مسعود پزشکیان، مقایسه آن با شرایط اندونزی و ترسیم چشم‌انداز این نوع دولت در ایراناز مهمترین نیازهای امروز کشور است که در این مقاله به آن خواهیم پرداخت.
پیشینه تشکیل دولت ائتلافی در اندونزی
پس از سقوط سوهارتو در سال ۱۹۹۸ و پایان دیکتاتوری او، اندونزی به سمت دموکراسی چند حزبی حرکت کرد که شکل‌گیری دولت‌های ائتلافی را به یک ضرورت تبدیل کرد. با افزایش تعداد احزاب سیاسی و ظهور جریانهای مختلف، تشکیل دولت‌های تک‌حزبی عملاً ناممکن شد. هر دوره انتخاباتی، احزاب مختلف به ائتلاف روی می‌آورند تا بتوانند دولت تشکیل دهند. یکی از نقاط اوج این روند در انتخابات سال ۲۰۱۹ بود.
در ۱۷ آوریل ۲۰۱۹، انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی اندونزی برای اولین بار به طور همزمان برگزار شد. این انتخابات به رقابتی بین جوکو ویدودو (جوکووی)، رئیس‌جمهور وقت، و ژنرال سابق پرابوو سوبیانتو تبدیل شد. کمپین انتخاباتی بسیار شدید بود، اما تا حد زیادی بدون درگیری فیزیکی و با آرامش نسبی انجام شد. اما پس از اعلام نتایج رسمی در ۲۱ می ۲۰۱۹، اعتراضات و تظاهرات گسترده‌ای توسط حامیان پرابوو در جاکارتا رخ داد. این تظاهرات به درگیری‌های خشونت‌آمیز بین نیروهای امنیتی و معترضان انجامید و منجر به کشته و زخمی شدن چندین نفر شد.
پرابوو که پیش‌تر در سال ۲۰۱۴ نیز در رقابت با جوکووی شکست خورده بود، نتایج انتخابات ۲۰۱۹ را نپذیرفت و ادعای تقلب در انتخابات کرد. اما کمیسیون انتخابات این ادعاها را رد کرد و پس از بررسی‌های قانونی، دادگاه قانون اساسی نیز شکایت پرابوو را بی‌اساس دانست.
با وجود این چالش‌ها، در نهایت جوکووی با 55.5 درصد آرا پیروز شد و در ائتلافی گسترده با احزاب مختلف، دولتی جدید تشکیل داد. او برای کاهش تنش‌های سیاسی و جلوگیری از تجزیه اجتماعی بیشتر، تلاش کرد تا پرابوو و حزبش (جریندرا) را نیز وارد دولت کند. در این راستا، پس از مذاکراتی عمومی و آشتی‌جویانه، پرابوو به عنوان وزیر دفاع در دولت جوکووی معرفی شد.
تشکیل دولت ائتلافی در اندونزی، چالش‌های قابل توجهی به همراه داشت. یکی از مهمترین چالش‌ها، تقسیم قدرت میان احزاب مختلف و توزیع مناسب مناصب کلیدی بود. احزاب حامی جوکووی خواهان سهم بیشتری از قدرت بودند، اما حضور پرابوو و چهار حزب اپوزیسیون در دولت باعث شد تا جوکووی مجبور به بازنگری در ترکیب دولت و سهمیه‌بندی مناصب شود. این مسئله گاهی منجر به رقابت‌های داخلی و کاهش کارایی دولت می شد.
از سوی دیگر، حضور پرابوو در دولت و آشتی نمادین او با جوکووی، نشان‌دهنده تعهد به همگرایی ملی بود و به کاهش تنش‌های سیاسی کمک کرد. در حالی که حضور پرابوو به عنوان وزیر دفاع در ابتدا برای بسیاری غیرمنتظره بود، اما این حرکت هوشمندانه از سوی جوکووی به او اجازه داد تا از نفوذ پرابوو و حزب او برای مقابله با چالش‌های امنیتی منطقه‌ای استفاده کند. یکی از مهمترین وظایف پرابوو در این دولت، نوسازی و تقویت نیروهای مسلح اندونزی بود که به خصوص در برابر افزایش نفوذ چین در آسیای جنوب شرقی اهمیت داشت.
تشکیل دولت ائتلافی بزرگ که ۷۵ درصد کرسی‌های پارلمان را در اختیار داشت، فرصتی برای اجرای سیاست‌های گسترده و کاهش تنش‌های سیاسی فراهم کرد. اما این دولت بزرگ، با نقطه ضعفی نیز همراه بود؛ تقریباً هیچ اپوزیسیون قدرتمندی در پارلمان باقی نماند. این مسئله نگرانی های را درخصوص کاهش نظارت و کنترل بر عملکرد دولت ایجاد کرده بود و انتقادات بیشتری را در مورد پاسخگویی و شفافیت دولت به همراه داشت. دولت دوم جوکووی که از ۳۸ وزیر و ۱۲ معاون وزیر تشکیل شده بود، ۲۲ وزیر از جمله افراد غیرسیاسی و حرفه‌ای بودند که نشان‌دهنده تلاش جوکووی برای افزایش کارایی دولت بود. دولت ائتلافی در اندونزی توانست با وجود چالش‌های بزرگ، به کاهش تنش‌های سیاسی و افزایش ثبات داخلی کمک کند. هرچندا نتظار بود که ائتلاف‌های بزرگ کارایی دولت را به چالش بکشند و منجر به کاهش حضور اپوزیسیون فعال شوند، اما در شرایطی که جامعه اندونزی به شدت قطبی شده بود، حضور پرابوو و حزب او در دولت به نوعی به آشتی ملی کمک کرد و توانست از تکرار خشونت‌های سیاسی بیشتر جلوگیری کند.
ایده دولت وفاق ملی در ایران و روند اجرای آن توسط پزشکیان
در ایران، مفهوم دولت وفاق ملی به ویژه در ماههای اخیر و با توجه به بحران‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در سالهای پیش بیشتر مطرح شده است. مسعود پزشکیان، به عنوان یک چهره معتدل اصلاح طلب پس از انتخاب به عنوان رییس جمهور ، این ایده را به عنوان راهکاری برای ایجاد همبستگی ملی و کاهش اختلافات سیاسی پیشنهاد کرده است. وی به عنوان رییس جدید قوه مجریه ،به منظور کارآمدی بیشتر و عدم تبدیل فرصت به تهدید، و با هدف به کار گیری نیروهای متخصص و مومن و جلوگیری از هرز رفتن قابلیت‌ها و توانایی‌های نظام جمهوری اسلامی ایران، دولتی فراگیر و کارآمد در چهارچوب مرزهای قانون اساسی و تحت رهبری نظام ایجاد میکند.
پزشکیان بر اساس این ایده معتقد است که ایران نیازمند دولتی است که در آن تمامی اقشار و جریانهای سیاسی از جایگاه‌های خود بهره‌مند شوند و از نخبگان و کارشناسان در حوزه‌های مختلف استفاده شود. در این راستا، او تاکید دارد که این الگو می‌تواند در کاهش تنش‌های سیاسی داخلی و افزایش کارایی دولت و حل تنش های بین المللی موثر باشد.
این ایده به‌طور طبیعی می‌تواند مزایای زیادی داشته باشد، از جمله: تجمیع منابع و توانمندی‌ها: دولت وفاق ملی از ائتلاف احزاب مختلف تشکیل می‌شود که می‌تواند منابع انسانی و مدیریتی را در بالاترین سطح خود تجمیع کند.
کاهش شکاف‌های سیاسی: این نوع دولت‌ها با مشارکت نمایندگان طیف‌های مختلف سیاسی، به‌طور طبیعی می‌توانند شکاف‌های سیاسی و اجتماعی را کاهش دهند و باعث همگرایی گروههای مختلف شوند.
ثبات سیاسی: حضور شخصیت‌های مطرح از احزاب مختلف در دولت، می‌تواند منجر به کاهش تنش‌ها و ایجاد ثبات در کشور شود.
با این حال، چالش‌های پیش روی این دولت نیز قابل توجه است:
تقسیم قدرت: یکی از بزرگترین چالش‌ها در دولت‌های وفاق ملی، تقسیم قدرت و مسئولیت‌ها بین گروههای سیاسی و جریانهای مختلف است که ممکن است باعث کاهش هماهنگی و بهره‌وری شود.
اختلاف نظرها: وجود اختلافات ایدئولوژیک و سیاسی بین جریانهای مختلف ممکن است به ایجاد تنش‌ها منجر شود و فرآیند تصمیم‌گیری را کند کند.
کارآیی: ممکن است برخی جریانها یا گروههای سیاسی به جای پیشبرد اهداف ملی، به منافع حزبی خود توجه کنند و همین امر می‌تواند کارآیی دولت را کاهش دهد.
مقایسه شرایط ایران و اندونزی
ایران و اندونزی هرچند از نظر فرهنگی، تاریخی و اجتماعی تفاوت‌های زیادی دارند، اما هر دو کشور با چالش‌های مشابهی در زمینه سیاست داخلی و تنوع سیاسی مواجه‌اند. در اندونزی، وجود احزاب متعدد و تنوع قومی و مذهبی باعث شده است تا دولت‌های ائتلافی به عنوان راهکاری برای مدیریت این تنوع و جلوگیری از بحران‌های سیاسی مطرح شوند. این در حالی است که در ایران، هنوز احزاب به شکل رسمی و موثر در ساختار سیاسی نقش نداشته و بیشتر جریانهای سیاسی غیررسمی یا نیمه‌رسمی فعال هستند.
یکی از مزایای دولت ائتلافی در اندونزی این بود که به دلیل حضور احزاب مختلف در دولت، امکان مشارکت گسترده‌تری از نیروهای اجتماعی و سیاسی فراهم شد. اما در ایران، به دلیل عدم سازماندهی رسمی احزاب، اجرای چنین الگویی با چالش‌هایی از جمله ضعف ساختار حزبی و اختلافات اساسی میان جریانهای مختلف سیاسی مواجه است. با این حال، تجربه اندونزی نشان می‌دهد که حتی در شرایطی که احزاب قدرتمند نیستند، دولت‌های ائتلافی می‌توانند به عنوان پلی برای رسیدن به ثبات و همکاری ملی عمل کنند.
در هر دو کشور، دولت‌های وفاق ملی پس از انتخابات‌هایی شکل گرفتند که رقابت‌های شدید سیاسی و تنش‌های اجتماعی در آن‌ها به اوج رسیده بود. در اندونزی، جوکووی در سال 2019 پس از پیروزی در انتخابات با اختلاف نسبتاً کم در برابر پرابوو سوبیانتو، با چالش‌های جدی از سوی هواداران اپوزیسیون روبرو شد. اتهامات تقلب و تظاهرات گسترده‌ای که منجر به خشونت شد، نشان‌دهنده شکاف عمیق سیاسی در این کشور بود.
در ایران نیز پزشکیان پس انتخاب با شعار وفاق ملی و تلاش برای تشکیل دولتی که از تمامی اقشار و نخبگان جامعه بهره گیرد، در پی ایجاد وحدت و کاهش تنش‌های سیاسی پس از انتخابات ریاست جمهوری است. کشور با چالش‌های داخلی و خارجی متعددی روبروست و پزشکیان تلاش میکند تا با تشکیل یک دولت ائتلافی قوی، این مشکلات را حل کند.
در دولت جوکووی، یکی از تصمیمات قابل‌توجه انتخاب پرابوو سوبیانتو، رقیب سیاسی او، به عنوان وزیر دفاع بود. این حرکت نمادین نشان‌دهنده تمایل جوکووی به ایجاد وفاق ملی و کاهش تنش‌های سیاسی از طریق همکاری با اپوزیسیون بود. کابینه جوکووی متشکل از ۳۸ وزیر و ۱۲ معاون وزیر بود که ۲۲ نفر از آن‌ها هیچ وابستگی به احزاب سیاسی نداشتند. این ترکیب کابینه نشان‌دهنده تلاش برای استفاده از کارشناسان حرفه‌ای و غیروابسته به سیاست برای مدیریت کشور بود.
پزشکیان نیز در تشکیل کابینه خود به دنبال ایجاد توازن میان نخبگان سیاسی و تخصصی هست. او بر این باور است که برای حل مشکلات کشور باید از متخصصان در حوزه‌های مختلف استفاده کرد و به‌خصوص در حوزه‌هایی مانند اقتصاد، امنیت و بهداشت از افراد توانمند بهره گرفت. پزشکیان همچنین به اهمیت مشارکت نخبگان مستقل و شخصیت‌های اثرگذار سیاسی تاکید دارد.
یکی از چالش‌های اصلی دولت‌های وفاق ملی، حفظ وحدت و همکاری میان اعضای کابینه است که ممکن است از دیدگاه‌ها و منافع مختلفی برخوردار باشند. در اندونزی، جوکووی با وجود موفقیت در جذب برخی از احزاب اپوزیسیون، با فشار زیادی از سوی حزب خودش (PDIP) و سایر احزاب حامی دولت روبه‌رو بود. تقسیم پست‌های دولتی میان احزاب مختلف و نخبگان بدون ایجاد نارضایتی عمومی، یکی از مسائل اصلی در تشکیل و ادامه کار دولت جوکووی بود.
در ایران نیز پزشکیان با چالش مشابهی مواجه است. او باید توازن را میان گروههای مختلف سیاسی و نخبگان حفظ کند و از اختلافات داخلی جلوگیری کند. از طرف دیگر، در حالی که ایده وفاق ملی می‌تواند به عنوان یک راه‌حل برای کاهش تنش‌های سیاسی و اجتماعی مفید باشد، موفقیت آن به میزان کارایی و هماهنگی اعضای کابینه و حمایت های مقامات عالی نیز بستگی دارد.
در اندونزی، تصمیم جوکووی برای ورود پرابوو سوبیانتو به کابینه، موجب کاهش تنش‌های سیاسی و ایجاد شرایطی شد که دولت بتواند با آرامش و تمرکز بیشتری به مسائل و چالش‌های کشور رسیدگی کند. در طول چهار سال دوم ریاست‌جمهوری، رشد اقتصادی و پیشرفت‌های حاصل در این کشور به سیاست‌ها و اقدامات ویدودو نسبت داده می‌شود، و همین موضوع باعث افزایش محبوبیت وی هم در میان مردم عادی و هم در میان نخبگان شده است. طبق نظرسنجی‌ای که یک سال پیش توسط شرکت تحقیقاتی "ایندیکاتور" انجام شد، ۶۲.۶ درصد از مردم اندونزی عملکرد ویدودو را تایید کردند. این میزان تایید مردمی، جوکووی را در کنار سایر رهبران دموکراتیک جهان به عنوان یکی از محبوب‌ترین سیاستمداران مطرح میکند.
از سوی دیگر، پرابوو، رقیب انتخاباتی جوکووی، با پذیرفتن نقش در کابینه توانست محبوبیت خود را افزایش دهد. این مشارکت به گونه‌ای مؤثر بود که در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۲۴ اندونزی، پرابوو با حمایت ضمنی و غیررسمی جوکووی و با همراهی پسر ویدودو به عنوان معاون خود، پیروزی را به دست آورد. پیروزی پرابوو و فرزند جوکووی نه تنها نشان از توافق سیاسی بین دو جناح اصلی کشور داشت، بلکه نشان‌دهنده این بود که مردم اندونزی از استمرار سیاست‌ها و برنامه‌های اجرایی مشترک بین این دو رهبر رضایت داشته‌اند. این ائتلاف سیاسی بین دو رقیب پیشین، نشانه‌ای از بلوغ دموکراسی در اندونزی و تمایل مردم به ثبات و توسعه پایدار در این کشور است.
در مجموع هرچند ایران و اندونزی دو کشور با ساختارها و فرهنگ‌های سیاسی متفاوت هستند، اما شباهت‌های زیادی بین تجربه دولت جوکووی و دولت وفاق ملی پزشکیان وجود دارد:
هدف مشترک: همبستگی ملی: هر دو رئیس‌جمهور به دنبال ایجاد همبستگی ملی و کاهش شکاف‌های سیاسی و اجتماعی از طریق تشکیل دولت‌های ائتلافی و وفاق ملی چه در بعد مردمی و چه حاکمیتی هستند.
تقسیم قدرت: هر دو با چالش‌های تقسیم قدرت بین احزاب مختلف مواجه هستند. در اندونزی، ائتلاف بزرگ جوکووی باعث ایجاد فشارهایی برای تقسیم مناصب شد. در ایران نیز می‌توان انتظار داشت که چالش‌های مشابهی برای پزشکیان در راه باشد.
پتانسیل تنش: همان‌طور که در اندونزی پس از انتخابات شاهد تنش‌های اجتماعی و سیاسی بودیم، در ایران نیز احتمالاً مشکلات مشابهی وجود خواهد داشت که نیازمند مدیریت دقیق و مؤثر است.
چشم‌انداز دولت وفاق ملی در ایران
اجرای دولت وفاق ملی در ایران به رهبری پزشکیان، می‌تواند در کاهش تنش‌های سیاسی و افزایش کارایی دولت موثر باشد. با توجه به بحران‌های اقتصادی و اجتماعی کنونی ایران، وجود دولتی که از تمامی نخبگان و جریانهای سیاسی بهره‌مند شود، می‌تواند به بهبود وضعیت کشور کمک کند. اما اجرای این ایده مستلزم تغییراتی در ساختارهای سیاسی و حزبی و روابط احزاب و جریان های سیاسی است.
از سوی دیگر، دولت وفاق ملی در ایران باید با چالش‌های اساسی‌تری از جمله بازنگری در روابط ملت و حاکمیت و روابط میان قوا و نهادهای مختلف کشور روبه‌رو شود.
با توجه به تجربه اندونزی، موفقیت دولت وفاق ملی پزشکیان به چندین عامل بستگی دارد:
تلطیف رابطه بین ملت و دولت و حاکمیت : چالش های اقتصادی و سیاسی دهه کنونی در ایران شرایطی را فراهم کرده است که به نظر می رسد سرمایه اجتماعی دولت و نظام سیاسی کاهش یافته و درصد مشارکت اخیر در انتخابات ریات جمهوری نشان داده است که یکی زا مهمترین برنامه های پزشکیان تلطیف این رابطه و ارفایش سرمایه اجتماعی و همراهی مردم با حکومت باید باشد
توانایی مدیریت اختلافات داخلی: مانند جوکووی، پزشکیان باید بتواند اختلافات بین جریان های سیاسی و گروههای مختلف را با همراهی مقامات نظام مدیریت کرده و سیاست‌های مشترکی برای پیشرفت کشور تعیین کند.
حمایت از نخبگان: یکی از عواملی که می‌تواند به موفقیت دولت وفاق ملی کمک کند، استفاده از نخبگان سیاسی و مدیریتی است که به راهبردها و سیاست‌های دولت وفادار باشند.
تعهد به دستور دولت: تمام اعضای دولت باید متعهد به اجرای" دستور دولت وفاق ملی "باشند و این تعهد را به‌طور عملی نشان دهند تا دولت بتواند در مسیر پیشرفت حرکت کند.
نتیجه‌گیری
دولت‌های ائتلافی به عنوان یک مدل موفق در مدیریت تنش‌های سیاسی و اجتماعی در کشورهای مختلف، از جمله اندونزی، تجربه‌های متفاوتی را ارائه کرده‌اند. در ایران، اجرای دولت وفاق ملی می‌تواند به عنوان یک راهکار برای ایجاد ثبات و کاهش بحران‌های سیاسی و اجتماعی مطرح شود. با این حال، موفقیت این مدل به میزان همکاری و تعهد نخبگان سیاسی به اجرای این ایده بستگی دارد. تجربه اندونزی نشان می‌دهد که دولت‌های ائتلافی می‌توانند به تقویت همبستگی ملی کمک کنند، اما این دولت‌ها نیز با چالش‌های خاص خود مواجه‌اند. ایران با درس گرفتن از این تجربه‌ها می‌تواند راهکارهایی برای بهبود ساختارهای سیاسی و ایجاد وفاق ملی پایدار ارائه کند.
*دکتری مطالعات رسانه و مدیر مرکزمطالعاتی AsiaWE مالزی
نورنیوز