فصل تغییر دهک‌بندی خانوارها؛ آیا یارانه سه دهک بالای جامعه حذف می‌شود؟

نورنیوز ـ گروه اقتصادی: در حالی که آخرین به روز رسانی داده‌های اقتصادی خانوارهای ایرانی در دیماه سال گذشته انجام شده است؛ رئیس مرکز مطالعات و اطلاعات رفاه ایرانیان از اعمال سومین مرحله به روزرسانی این اطلاعات در مهرماه جاری خبر داد.

به گفته محمدی قرار است، پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان با دریافت و پایش داده‌های اقتصادی جدید خانوارها از سوی دستگاه‌های مختلف، براساس شاخص‌ها و متغیرهای اقتصادی و رفاهی میزان وسع خانوارها را ارزیابی و به روز رسانی کند.

شناسایی گروه‌های مشمول و حذف گروه‌های پردرآمد در دستور کار

وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی متولی اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها، موظف است براساس بند "د" تبصره ۱۷ قانون بودجه سال ۱۴۰۲، 2 بار در سال با اتکا به داده‌های متقن و ثبتی پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان و واقعیت‌‌های اقتصادی کشور، درآمد سرانه خانوارها و قدرت خرید مردم، نسبت به شناسایی گروه‌های مشمول حمایت و همچنین حذف گروه‌های پردرآمد از حمایت‌های یارانه‌ای اقدام کند.

تا کنون اطلاعات اقتصادی خانوار در 2 مرحله به روز رسانی شده است و طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، قرار بر این بوده که شهریورماه سال ۱۴۰۳ مرحله بعدی ثبت و اعمال به روزرسانی اقتصادی خانوارها اتفاق بیفتد، از همین رو پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان اقدام به دریافت و پایش داده‌های اقتصادی جدید خانوارها از سوی دستگاه‌های مختلف کرده تا براساس شاخص‌ها و متغیرهای اقتصادی و رفاهی میزان وسع خانوارها، نسبت به بروزرسانی و اعمال دهک جدید اقدام کند.

دهک‌بندی بر عهده وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی

در این میان به گفته رئیس مرکز مطالعات و اطلاعات رفاه ایرانیان، داده‌ خانوارها از سوی برخی دستگاه‌ها از جمله بانک مرکزی ارسال نشده است و در همین راستا اعمال سومین مرحله به روز رسانی اطلاعات اقتصادی خانوارها در اواخر شهریور و یا مهر ماه انجام می‌شود.

طبق آئین‌نامه اجرایی بندالف، جز ۶، تبصره ۸ قانون برنامه و بودجه سال ۱۴۰۳، در سال جاری وسع‌سنجی، رتبه‌بندی و دهک‌بندی خانوارها، امسال برعهده وزارت تعاون و تصمیم‌گیری برای حذف یا اضافه افراد مشمول با سازمان هدفمندی یارانه‌هاست که البته به دلیل تغییرات در دولت، نهایی شدن آیین نامه مذکور به تعویق افتاد و قرار است در هفته آتی پس از نهایی شدن و به محض ابلاغ، نسبت به اعمال دهک‌های جدید اقدام شود.

چند نفر یارانه می‌گیرند؟

کارکرد عمده دهک‌بندی در نظام رفاهی ایران، چند سالی است که با حذف اقشار پردرآمد از فهرست یارانه بگیران گره خورده است. در این سال‌ها اگر چه تورم بالا، موجب شده تا در سال‌های اخیر فاصله اقشار مرفه با خط فقر کمتر شود، اما باز به نظر می‌رسد ارقام کنونی شمول دهک‌ها از یارانه غیر منطقی است. 

طبق گزارش اخیر دیوان محاسبات، در سال گذشته حدود 81 میلیون ایرانی یارانه دریافت کرده‌اند. این در حالی است که تازه‌ترین برآوردهای مرکز آمار نشان می‌دهد جمعیت کشور هم اینک در حدود 86 میلیون نفر است. در نتیجه می‌توان محاسبه کرد که در حال حاضر حدود 94 تا 95 درصد جمعیت کشور یعنی بیش از 9 دهک مردم جامعه از یارانه بهره مند هستند.     

حذف 3 دهک پردرآمد در دستور کار

با اجرایی شدن طرح فجرانه کالابرگ الکترونیک مشخص شد که این طرح فقط به ۷ دهک ابتدایی تعلق می‌گیرد. اشاره‌‌هایی به حذف 3 دهک پردرآمد در برنامه هفتم توسعه نیز شده است اگرچه الزام و تکلیفی مشخص نشده است. 

ماده 31 این قانون به وزارت تعاون اجازه داده است در سقف منابع مربوط در قوانین بودجه سنواتی با طراحی و استقرار نظام تأمین اجتماعی چندلایه، مبتنی ‌بر آزمون وسع با هدف کاهش فقر مطلق و بهبود توزیع درآمد و با شناسایی اقشار کم‌درآمد تا دهک هفتم درآمدی نسبت به ارائه اقلام ضروری، در قالب بسته معیشتی پایه به‌صورت کالابرگ الکترونیکی مازاد بر یارانه‌های قانونی اقدام نماید.   

کسری 123 هزار میلیاردی پیش روی بودجه هدفمندی 

پرداخت یارانه به بیش از 9 دهک در شرایطی است که گزارش‌ها از ناترازی سنگین بودجه هدفمندی یعنی منشا پرداخت یارانه‌ها حکایت دارد. طبق گزارش مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس، سال گذشته سازمان هدفمندی 491 هزار میلیارد تومان از محل منابع مصوب قانونی دریافت کرده، در حالی که 614 هزار میلیارد تومان پرداختی داشته و در نتیجه بودجه این بخش مهم با ناترازی 123 هزار میلیارد تومانی روبرو شده است. 

هم چنین اگر تکالیف قانونی اجرا نشده و کسری تعهدی سازمان (عدم تخصیص) را به این رقم اضافه کنیم، اختلاف منابع و مصارف (ناترازی) این بودجه به 248 هزار میلیارد تومان می‌رسد. 

حذف یارانه پردرآمدها چقدر از ناترازی هدفمندی را حل می‌کند؟

پرداخت یا عدم پرداخت یارانه تاثیری در کیفیت معیشت سه دهک بالای درآمدی ندارد و از سوی دیگر حذف یارانه ۳۰۰ هزار تومانی برای این گروه کمک شایانی به رفع ناترازی هدفمندی یارانه‌ها، و هم چنین انجام تکالیف مشخص شده در این بخش می‌کند. 

برای محاسبه این تاثیر، می‌توان گفت پرداخت یارانه به 7 دهک به معنای مشمول شدن حدود 60.2 میلیون نفر برای دریافت یارانه است. از آن جایی که هم اینک 81 میلیون نفر یارانه دریافت می‌کنند، پس می‌توان گفت که یارانه 20.8 میلیون نفر معادل ماهانه 6 هزار و 240 میلیارد تومان می‌بایست حذف شود. 

این کار مصارف هدفمندی یارانه‌ها را سالانه تا حدود 75 هزار میلیارد تومان یعنی 60 درصد کاهش خواهد داد. 

بدیهی است که برای کاهش فقر و نابرابری ضروری است اصلاحات ساختاری در نظام دستمزد و بازار کار رخ دهد. هم چنین لازم است در توزیع یارانه‌ها، شناسایی دقیق و پرداخت مشروط به توانمندسازی به عنوان دو اصل کلیدی در رفع فقر بلندمدت مورد توجه قرار گیرد.