نورنیوز-گروه سیاسی: پزشکیان در این سفر علاوه بر دیدارهای معمول با سران دولت مرکزی عراق، برای اولین بار به اقلیم کردستان سفر کرد و حضورش محدود به بغداد، نجف و کربلا نبود. او در سفر به اربیل و سلیمانیه، علاوه بر دیدار با رئیس و نخست‌وزیر اقلیم کردستان، به دیدار مسعود بارزانی، رئیس سابق اقلیم و رهبر حزب دموکرات کردستان نیز رفت. پزشکیان سفر خود را با حضور در بصره به پایان رساند. آن‌طور که علی عابدی سرکنسول ایران در بصره مطرح کرده، پزشکیان اولین رئیس‌جمهوری است که طی یک قرن گذشته به بصره سفر می‌کند و این نشانی از اهمیت این منطقه برای ایران است. در جریان این سفر، ۱۴ تفاهم‌نامه همکاری میان تهران و بغداد به امضا رسید. سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه، عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد، فرزانه صادق، وزیر راه، جعفر قائم‌پناه، معاون اجرایی و محسن حاجی‌میرزایی، رئیس‌دفتر رئیس‌جمهور و مهدی سنایی، معاون سیاسی دفتر و محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی از جمله همراهان پزشکیان در این سفر بودند.
پیام رهبری به مردم عراق
پزشکیان در این سفر، حامل پیام تشکر رهبر انقلاب از مهمان‌نوازی موکب‌داران، ملت و دولت عراق در اربعین حسینی نیز بود. آیت‌الله خامنه‌ای در این پیام که توسط رئیس‌جمهور به شیاع‌السودانی، نخست‌وزیر عراق تقدیم شد، نوشتند: «اوّلین کلمه تشکّر است؛ از صمیم قلب، از طرف خودم و از طرف ملّت بزرگ ایران تشکّر می‌کنم: هم از شما موکب‌داران که در ایّام اربعین، کرامت را و رحمت و مودّت را به منتهی درجه رسانده‌اید؛ هم از همه‌ی ملّت بزرگ عراق و هم از مسئولین در دولت عراق که امنیّت را و فضا را و زمینه را فراهم کرده‌اند؛ هم به‌خصوص از علمای بزرگوار و مراجع عظام عراق که فضای زیارت را، فضای برادری بین آحاد مردم و بین دو ملّت را فراهم کرده‌اند؛ حقیقتاً جای تشکّر دارد.
رفتار شما برادران عزیز عراقی در مواکبِ میانِ راه و رفتار کریمانه‌ی شما با زائران حسینی، در دنیای امروز نظیر ندارد، همچنان که خود راهپیمایی اربعین در تاریخ نظیر ندارد و همچنان که حراست از امنیّت و سلامت ده‌ها میلیون نفر، در دنیای ناامن کنونی کاری بزرگ و بی‌نظیر است. شما کرامت اسلامی و کرامت عربی را در رفتار خودتان و اعمال خودتان نشان داده‌اید، و همه به عشق سیّدالشّهدا (سلام‌الله علیه) است. این عشق به حسین‌بن‌علی یک امر استثنائی است؛ شبیه این را در هیچ جا، در هیچ زمان، سراغ نداشتیم و نداریم. امیدواریم خداوند متعال این عشق را در دلهای شما، در دلهای ما، روزبه‌روز افزایش بدهد. امروز دامنه‌ی این جاذبه‌ی محبّت به گستره‌ای تبدیل شده است که از عرصه‌ی پُرشور غزّه تا بسیاری از جوامع غیرمسلمان را شامل می‌شود؛ والحمدلله.»
برنامه فشرده سفر رئیس‌جمهور
پزشکیان در اولین روز سفر خود در دیدارهای جداگانه با عبداللطیف جمال رشید، رئیس‌جمهور، محمدشیاع السودانی، نخست‌وزیر، فائق زیدان، رئیس شورای عالی قضایی، سران چارچوب هماهنگی نیروهای سیاسی شیعه عراق، محسن المندلاوی، معاون اول رئیس مجلس عراق و سیدعمار الحکیم، رئیس جریان حکمت ملی گفت‌وگو کرد. دیدار با ایرانیان مقیم بغداد و حضور در جمع تجار و فعالان اقتصادی کشورمان در عراق و سفر به کاظمین برای زیارت مرقد مطهر امامین جواد(ع) از برنامه‌های رئیس‌جمهور در اولین روز از سفر به عراق بود. پزشکیان در دومین روز نیز با سفر به اربیل و سلیمانیه با مقامات اقلیم کردستان عراق دیدار و گفت‌وگو کرد و در سفر به نجف اشرف و کربلای معلی نیز در عتبات مقدسه حضور یافت. او در آخرین روز سفر خود نیز با اقشار مختلف از جمله سران عشایر و اعیان، دانشگاهیان و نخبگان و نهادهای غیردولتی و فرهیختگان بصره دیدار و گفت‌وگو کرد.
ایده تشکیل اتحادیه اسلامی
پزشکیان در جریان دیداری که با عبداللطیف جمال رشید همتای عراقی خود داشت، ایده تشکیل اتحادیه مشترک کشورهای اسلامی و حرکت به سمت برداشتن مرزها میان این کشور مانند تجربه اتحادیه اروپا را مطرح کرد. زمانی که از تجربه اتحادیه اروپا صحبت می‌شود، یعنی آزادی تردد میان مرزها، بازار مشترک میان کشورها، منافع مشترک منطقه‌ای و هر آنچه این اتحادیه از جنبه مثبت به وجود آورده است. سیدمحمد خاتمی، رئیس‌جمهور پیشین کشورمان در سال ۱۳۸۱ در جریان سفری که به مالزی داشت، برای اولین بار پیشنهاد تاسیس یک اتحادیه میان کشورهای اسلامی را مطرح کرده بود. در حال حاضر این سوال وجود دارد که ایده تشکیل اتحادیه اسلامی با توجه به وضعیت این منطقه، تا چه اندازه قابلیت اجرا دارد.
ایده خوبی است که سال‌ها زمان نیاز دارد
محمدعلی سبحانی، سفیر پیشین ایران در قطر به خبرنگار هم‌میهن گفت: «ایده‌ای که آقای رئیس‌جمهور مطرح کردند، ایده مناسبی است که حتماً در جهت مصالح و منافع ملت‌های منطقه و مسلمان خواهد بود. تشکیل چنین اتحادیه‌ای یکی از آرزوهای دیرینه است که فقط هم نباید به حذف ویزا محدود باشد بلکه باید به سمت ایجاد یک بازار مشترک برود. این برنامه‌ها و ایده‌ها همواره در سازمان کنفرانس اسلامی پیشین و همکاری اسلامی امروز و گفت‌وگوهای میان کشورهای منطقه مطرح بوده است. اما برای رسیدن به چنین هدفی که اصلاً هدف کوچکی نیست، نیازمند پیش‌بینی و طراحی‌هایی هستیم.»
سبحانی تاکید کرد: «اولین گام این مسیر اعتماد میان کشورهاست. اعتماد هم ضرورت‌هایی دارد که باید به آنها تن داده شود. وقتی ایران چنین پیشنهادی را مطرح می‌کند، باید برای آن برنامه‌ریزی و طراحی داشته باشد. گام دوم، گفت‌وگوهای بسیار جدی درباره شیوه‌های حکمرانی به‌خصوص در مسئله اقتصادی است. خروجی این ایده باید یک اقتصاد پویا باشد و رسیدن به این مرحله، نیازمند نزدیک شدن کشورها به یکدیگر در بسیاری از مسائل و تاکید بر منافع مشترک است. مانند آنچه در اروپا شاهد هستیم. سومین نکته، توجه به زیرساخت‌ها و پیش‌نیازهای اجرایی این اتحادیه است. بخش‌های نظامی و امنیتی این کشورها باید روی منافع مشترک، احترام به تمامیت ارضی و حاکمیت یکدیگر توجه داشته باشند و در سطح بالاتر نیز یک هدف‌گذاری کلان مثل به دست آوردن یک کرسی دائم در شورای امنیت برای کشورهای اسلامی را مدنظر قرار بدهند. اهداف بزرگ اتحادیه باید به اهداف کوچک ترجیح داده شود. اختلافات تا حد ممکن باید حل شود.»
سفیر پیشین ایران در لبنان اظهار داشت: «رئیس‌جمهور ایران فردی واقع‌گراست و زمانی که چنین ایده‌ای را مطرح می‌کند، مطمئناً بازه زمانی کوتاه‌مدت را در نظر ندارد. گفت‌وگوها و چانه‌زنی برای تشکیل چنین اتحادیه‌ای سال‌های زیادی زمان خواهد برد و اینگونه نیست که ظرف ۶ ماه به نتیجه برسد. برداشتی که من از صحبت‌های رئیس‌جمهور داشتم این است که ما باید در جهتی حرکت کنیم که به آن شرایط ایده‌آل برسیم و یک وضعیت پایدار در روابط منطقه‌ای و روابط اسلامی ایجاد کنیم. نفسِ طرح این ایده نشان می‌دهد که رئیس‌جمهور به دنبال تنش‌زدایی در منطقه است. ایده بسیار خوبی است که اجرایی شدن آن زمان خواهد برد.»
مدیرکل پیشین خاورمیانه در وزارت امور خارجه، در پاسخ به این سوال که چه تفاوتی میان خاورمیانه و اروپا وجود دارد که رسیدن به این هدف را سخت می‌کند؟ گفت: «ما در منطقه با معضلی غیرعادی به نام اسرائیل مواجه هستیم که دست به اشغالگری زده است. مسئله اسرائیل و فلسطین یک مانع بزرگ در برابر به ثمر نشستن این ایده است. تا زمانی که این مسئله حل نشود، امکان شکل گرفتن چنین روندی وجود ندارد. مسئله دوم، ساختار قدرت در کشورهای اسلامی و منطقه است. برای تشکیل چنین اتحادیه‌ای، ساختارهای قدرت باید تا حد ممکن به یکدیگر نزدیک باشند. همه کشورهای منطقه می‌گویند ما در مسیر دموکراسی و نقش‌آفرینی مردم پیش می‌رویم اما در عمل چنین اتفاقی نمی‌افتد. ساختارهای سیاسی کشورهای منطقه فاصله زیادی با یکدیگر دارند.
بعضی از آنها هنوز به صورت طایفه‌ای یا پادشاهی اداره می‌شوند. این ساختارها باید توسعه پیدا کنند و به یکدیگر نزدیک شوند. اروپا که نمونه این اتحادیه است را در نظر بگیرید. ساختارهای سیاسی به شدت شبیه یکدیگر هستند. پادشاهی‌ها مشروطه و به‌عنوان نماد ملی مطرح هستند و قدرت در دست مردم است. قدرت در اختیار مردم است، در اختیار شخص نیست. در کشورهای خاورمیانه یا انتخابات برگزار نمی‌شود یا اگر بشود، آزاد و عادلانه و نقش مردم تا آن اندازه تعیین‌کننده نیست. خودِ ما در ایران ۱۵۰ سال از زمان مشروطه تاکنون برای رسیدن به دموکراسی تلاش کردیم. قدم‌های بسیار بزرگی برداشتیم و از برخی کشورهای منطقه کیلومترها جلوتر هستیم. اما هنوز به آن نقطه مطلوب نرسیده‌ایم.»
سبحانی یادآور شد: «وجود یک اتحادیه شبیه اتحادیه اروپا زمانی ممکن می‌شود که همه این کشورها ساختارهای دموکراتیک شبیه یا نزدیک به یکدیگر داشته باشند. آن وقت می‌توانند در بخش‌های سیاسی، حل اختلافات مرزی و همکاری‌های گسترده اقتصادی با یکدیگر همکاری کنند. بنابراین یک بار دیگر تاکید می‌کنم که ایده رئیس‌جمهور بسیار ایده و جهت‌گیری خوبی است اما برای تحقق آن نیازمند تامین پیش‌نیازها و گفت‌وگوهای بسیار گسترده‌ای هستیم تا بتوانیم این روند را شکل دهیم.»
هم‌میهن