نورنیوز ـ گروه اقتصادی: بنزین همواره به عنوان یک کالای استراتژیک مطرح بوده است اما شاید بتوان گفت که از اوایل دهه ۱۳۸۰ بود که افزایش معنادار نرخ بنزین، آنرا به مساله‌ای اجتماعی و البته مهم برای کشور تبدیل کرد. بزرگترین شوک افزایش قیمت طی سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ رقم خورد هنگامی که قیمت بنزین از لیتری ۸۰ تومان به ۷۰۰ تومان رسید و افزایش حدود 900 درصدی را رقم زد. پس از آن، نرخ بنزین تا سال ۱۳۹۸ ثابت بود تا آبانماه آن سال با افزایش بیش از ۲۰۰ درصدی به ۱۵۰۰ تومان رسید.
نرخ بنزین؛ چالش جدی دولت چهاردهم
با گذشت نزدیک به ۵ سال از آخرین افزایش نرخ بنزین، کشور در دور باطلی از افزایش تقاضا و عرضه گرفتار شده و مساله قیمت و یارانه پرداختی برای هر لیتر بنزین به یکی از چالش‌های مهم دولت بدل شده است به گونه‌ای که رئیس‌جمهور در نخستین ماه از فعالیت دولت چهاردهم و در مراسم تودیع و معارفه وزیر امور اقتصاد و دارایی به این موضوع پرداخت و تاکید کرد: «منطقی ندارد که بنزین را به قیمت دلار آزاد بخریم و با سوبسید بفروشیم، آیا واقعا اقتصاددانان و تجارب بین‌المللی این را از ما می‌پذیرند؟». دکتر پزشکیان در ادامه تصریح کرد: «من (به عنوان دولت) پول گندم، دارو و نهاده‌ها و حقوق بازنشستگان را ندارم، اما بنزین با دلار ۵۰ هزار تومان را می‌فروشم ۱۰ تومان»
گفتنی است که پیشتر وزیر نفت اعلام کرده بود که افزایش نرخ بنزین در دستور کار دولت چهاردهم نیست، با اینحال رئیس‌جمهور 2 روز پیش در نخستین سفر استانی خود در جمع فعالان اقتصادی خراسان رضوی نیز تلویحا به این موضوع اشاره اما اینبار تاکید کرد: جراحی اقتصادی برای کشور لازم است اما در هر مداخله‌ای باید حتما اقشار آسیب پذیر را درنظر بگیریم و اجازه ندهیم زیر چرخ‌های توسعه له شوند.
پزشکیان افزود: قدم اول ما رضایت مردم است و اگر مردم نیز بدانند که مصلحت آنان در جراحی‌های اقتصادی است قطعا خواهند پذیرفت و لذا در هر مداخله اقتصادی، حتما ابتدا با مردم گفتگو خواهیم کرد.
امکان واقعی‌سازی قیمت وجود دارد؟
سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا در حال حاضر امکان واقعی‌سازی قیمت بنزین در کشور وجود دارد؟ و آیا می‌توان افزایش قیمت احتمالی را با کمترین فشار بر اقشار آسیب‌پذیر اعمال کرد؟ و از همه مهمتر اینکه آیا بکارگیری این روش می‌تواند به کاهش مصرف و حل معضل ناترازی بنزین بیانجامد؟
هنوز درباره اینکه جراحی اقتصادی (به گفته پزشکیان) به چه صورت خواهد بود، صحبتی به میان نیامده اما تجربه تلخ افزایش نرخ بنزین در سال 1398 که با نارضایتی‌های اجتماعی همراه بود نشان داد که آزموده را آزمودن خطاست. از سوی دیگر نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد که افزایش نرخ بنزین در بلندمدت نه تنها به کاهش مصرف نمی‌انجامد بلکه بعضا به افزایش مصرف تا 25 درصد نیز منجر خواهد شد.
از سوی دیگر کارشناسان بر این باورند که تولید خودروهای غیراستاندارد با مصرف بالا یکی از معضلات کشور در کنترل مصرف بنزین است. خودروهایی که گاهی با برگزاری لاتاری‌های خودرویی و انباشت مبالغ هنگفتی از دارایی‌های مردم در بانک‌ها و پس از پشت سرگذاشتن نوبت‌های چهار تا شش ماهه در اختیار خریداران قرار می‌گیرد. خودروهایی که چند برابر میانگین مصرف جهانی مصرف می‌کنند و دقیقا به همین دلیل به روند صعودی افزایش مصرف بنزین دامن می‌زنند.
نبود زیرساخت‌های مناسب حمل و نقل عمومی و فرسودگی ناوگان، فرسودگی بیش از 30 درصدی خودروهای سواری، قاچاق سوخت و حتی تغییر ساعت کاری ادارات که به استفاده بیش از پیش خودروهای شخصی منجر شده است، از دیگر عوامل مصرف بالای بنزین در کشور شمرده می‌شود که متاسفانه مقابله با اغلب این مشکلات در کوتاه مدت امکانپذیر نیست و نیاز به برنامه‌ریزی و صرف بودجه سنگین در بازه زمانی چند ساله دارد.
افزایش 30 درصدی مصرف در 2 سال
آمارها نشان می‌دهد که میزان مصرف بنزین روزانه کشور بیش از 120 میلیون لیتر است، این در حالی است که میانگین مصرف در سال 1401، حدود 88 میلیون لیتر بوده است و این بدان معناست که میزان مصرف در طول 2 سال 30 درصد افزایش یافته است. از سوی دیگر اگرچه ظرفیت اسمی تولید بنزین پالایشگاه‌های کشور 110 میلیون لیتر است اما میزان تولید آنها حدود 98 میلیون لیتر است و لذا شکاف عمیقی بین تولید و مصرف وجود دارد که طبیعتا با واردات و تحمیل هزینه‌های سنگین بر بودجه عمومی همراه است.
راه‌حل رفع ناترازی
مساله اینجاست که با توجه به ناترازی شدید بنزین چند راهکار بیشتر پیش پای دولتمردان قرار ندارد؛ نخست، افزایش تولید و دیگری کنترل مصرف که یکی از راه‌های آن افزایش قیمت است که البته مشخص نیست بتواند به کاهش تقاضا بیانجامد.
در این میان طرح اختصاص سهمیه به هر فرد نیز از سوی برخی کارشناسان مطرح شده است. اسماعیل کفایتی رئیس پارک نوآوری و فناوری نفت و گاز کشور در گفتگویی در خصوص اختصاص سهمیه بنزین به هر نفر تصریح کرد: طرح اختصاص سهمیه بنزین به هر کد ملی تبعاتی دارد که باید آنها را مدنظر داشت و در این راستا بهتر است که سهمیه بنزین افراد به صورت نقدی در اختیار آنها قرار نگیرد اما هر چه هست، تصمیم دولت باید به گونه‌ای باشد که همه از این نعمت بهره‌مند شوند و حتی افرادی که خودرویی هم ندارند شامل دریافت سهمیه بنزین باشند.
آنچه روشن است این است که معضل ناترازی بنزین در ایران مساله‌ای پیچیده و چندوجهی است و لذا هر طرحی برای رفع ناترازی بنزین باید با درنظر گرفتن پیوست‌های زمانی، فرهنگی، اجتماعی و بکارگیری خرد جمعی به منظور کاهش تبعات تورمی و معیشتی همراه باشد.
نورنیوز