نورنیوز – گروه اجتماعی: آتش‌سوزی جنگل‌ها پدیده‌ای است که بسیاری از کشورها را هر ساله تحت تأثیر خود قرار می‌دهد و هر سال رکوردهای جدیدی را به ثبت می‌رساند. بر اساس اعلام کمیسیون اقتصادی سازمان ملل متحد برای اروپا، آتش‌سوزی جنگلی که در ماه اوت 2023 شمال شرق یونان را درنوردید، بزرگترین آتش‌سوزی ثبت شده در اتحادیه اروپا بود که بیش از 810 کیلومتر مربع را سوزاند.
در همان ماه، مرگبارترین آتش‌سوزی جنگلی در ایالات متحده در بیش از یک قرن گذشته، مائوئی هاوایی را ویران کرد. کانادا نیز با بیش از 42 میلیون هکتار زمین سوخته، یک فصل آتش‌سوزی را تجربه کرد و رکورد شکست.
آتش‌سوزی جنگل‌ها بویژه در تابستان اتفاق می‌افتد و گرما زنگ خطر حریق در عرصه‌های طبیعی را به صدا درمی‌آورد. سوخت ، گرما و اکسیژن برای شروع یک آتش‌سوزی مورد نیاز است و جنگل‌ها می‌توانند شامل همه این مؤلفه‌ها باشند. چوب‌های خشک و پوسیده و برگ‌هایی که به سبب خشکی هوا رطوبت کافی ندارند، در صورت وجود منبع گرمای کافی می‌توانند به درجه حرارت بالا برسند و حریق آغاز شود.
در ایران نیز آتش‌سوزی جنگل‌ها پدیده غریبی نیست و هر سال شاهد وقوع چنین حریق‌هایی هستیم. این روزها آتش‌سوزی در منطقه حفاظت شده خاییز در استان کهگیلویه و بویراحمد خبری است که سبب تأثر بسیاری شده و نگرانی‌هایی را به جهت وارد شدن خسارت گسترده به منطقه حفاظت شده ایجاد کرده است. به گفته سید علی احمد زاده، استاندار کهگیلویه و بویراحمد، آتش‌سوزی در منطقه خاییز به دلیل وزش باد و صعب العبور بودن منطقه گسترش یافته و امکانات و تجهیزات موجود برای مهار آتش‌سوزی کافی نبوده است.
آتش‌سوزی خاییز از بهبهان در استان خوزستان آغاز شده و به جنگل‌های منطقه حفاظت شده رسیده است و به دلیل گسترش سریع آن و نبود تجهیزات اطفاء حریق، بیم فاجعه‌ای زیست محیطی انسانی می‌رود.
آتش‌سوزی خاییز در حالی به وقوع پیوسته که تنها در تیر ماه امسال26 آتش‌سوزی دیگر در جنگل‌های ایران رخ داده است. این در حالی است که آمار آتش‌سوزی جنگل‌ها در خرداد ماه نیز 19 مورد ثبت شده که نشان می‌دهد با گرمتر شدن هوا و آغاز تابستان خطر آتش‌سوزی جنگل‌ها نیز بیشتر می‌شود. البته این به نظر شروع ماجراست و با توجه به این که هنوز 4 ماه از سال نگذشته، آمار آتش‌سوزی جنگل‌ها هم به روز نشده است.
به گفته علی ملکی آهنگران، فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی از ابتدای سال تاکنون ۶۴۲ فقره آتش‌سوزی در سطح ۱۱ هزار و ۵۴۶هکتار از سطح جنگل‌ها و مراتع کشور رخ داده که نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد بیش از ۲۵۶ درصدی داشته است. طبق آمار ۸۵ درصد آتش‌سوزی‌ها در منابع طبیعی، سطحی بوده و تنها ۱۵ درصد آتش‌سوزی‌ها منجر به سوخته شدن درختانی همچون بلوط و بادام شده است. (باشگاه خبرنگاران جوان، 19 تیر 1403)
با وجود آن که در مدت مشابه امسال نسبت به سال قبل تعداد آتش‌سوزی‌ها افزایش یافته است، سال 1402 را باز هم می‌توان می‌توان سال تلخی برای آتش‌سوزی منابع طبیعی نسبت به 1401 دانست. چرا که در 1401 سال نسبتا آرامتری برای منابع طبیعی از جهت آتش‌سوزی سپری شد.
طبق گفته آهنگران، کشور در سال 1402 ، هزار و ۷۰۴ فقره آتش‌سوزی به مساحت ۱۲ هزار و ۴۳۰ هکتار در عرصه‌های منابع طبیعی کشور رخ داده است که بررسی این آمار در مقایسه با سال 1401 نشان می‌دهد که با افزایش ۸۲ درصدی تعداد آتش‌سوزی‌ها و ۳۲۳درصدی مساحت آتش‌سوزی‌ها مواجه بوده ایم. دلیل ۹۵درصد این آتش‌سوزی‌ها عامل انسانی معرفی شده است. (شرق، 20 فروردین 1403)
سال 1399، سال سیاه آتش‌سوزی منابع طبیعی در یک دهه گذشته
تحقیقات پایگاه داده‌های باز ایران نشان می‌دهد که طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ حدود ۲۲۸ هزار هکتار از جنگل‌ها و مراتع ایران در آتش سوخته‌اند که از این میان ۱۰۳ هزار هکتار مربوط به جنگل‌ها و ۱۲۵ هزار هکتار مربوط به مراتع بوده است. بر این اساس به طور میانگین سالانه بیش از ۹ هزار هکتار جنگل و ۱۱ هزار هکتار از مراتع کشور در آتش می‌سوزد.
بر اساس اطلاعات مندرج در سالنامه‌های آماری مرکز آمار ایران بدترین آمار طی یک دهه گذشته، مربوط به سال ۱۳۹۹ است. در این سال تعداد آتش‌سوری جنگل‌ها و مرانع بیش از ۸۰ درصد و مساحت آتش‌سوزی ۱۳۰ درصد بیشتر از میانگین سالانه ثبت شده و عددی قابل ملاحظه است. تعداد موارد آتش‌سوزی در سال ۱۳۹۹ نزدیک 3 هزار و 700 مورد و گستره آتش‌سوزی نزدیک به ۴۸ هزار هکتار ثبت شده است. همچنین بررسی داده‌هایی با عنوان «نرخ تخریب جنگل‌ها» که در گزارش جایگاه اقتصادی اجتماعی استانها در سایت مرکز آمار ایران منتشر شده، نشان می‌دهد گستره و سطح تخریب در بخش‌های مرکزی و جنوبی زاگرس بیش از بقیه مناطق کشور است.
اما علت آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع در ایران چیست و چرا هر ساله شاهد بروز چنین خسارتی به عرصه‌های طبیعی کشور هستیم؟
سید ناصرالدین عمادی، مشاور رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور عوامل مختلفی را در بروز و توسعه حریق در منابع طبیعی دخیل می‌داند. به گفته او حضور دامداران، جنگل‌نشینان و روستاهای داخل جنگل، بی‌احتیاطی رهگذران، شکارچیان و چوپانان، افزایش جمعیت گردشگران طبیعت و حوادث ناشی از آن و همچنین افراد سودجو و فرصت‌طلب که عرصه‌های طبیعی را به‌خاطر افزایش اراضی زراعی خود به آتش می‌کشند، ازجمله مهم‌ترین عوامل آتش‌سوزی در طبیعت کشور به‌حساب می‌آید. همچنین حریق در عرصه‌های منابع طبیعی را می‌توان به شکل‌های سطحی، تنه‌ای، تاجی و زیرزمینی مشاهده کرد که در کشور ما بیشتر آتش‌سوزی‌ها در عرصه‌های طبیعی به شکل سطحی اتفاق می‌افتد.گسترش اراضی احیا شده با گونه‌های سوزنی‌برگ و وجود درختان پوسیده، شکسته و افتاده در جنگل که احتمال وقوع حریق را افزایش می‌دهد، ضعف در اجرای موارد فنی نظیر عملیات بهداشتی و پرورشی توسط بخش‌های مربوطه و مجریان طرح‌ها به‌ویژه در سطح جنگل‌کاری‌ها، بروز پدیده خشکسالی‌های پی در پی طی سالیان اخیر و کمبود نیرو و امکانات از دیگر عوامل آتش‌سوزی در طبیعت و عرصه‌های منابع طبیعی کشور است. (خبرآنلاین، 8 اردیبهشت 1403)
آتش‌سوزی جنگل‌ها تهدیدی برای ساکنان زمین
آتش‌سوزی‌های جنگلی ذاتاً بد نیستند زیرا بخشی از چرخه طبیعی جنگل‌ها هستند و به حفظ تنوع زیستی و اکوسیستم‌های بازسازی کمک می‌کنند. عنوان مثال، درختان قرمز غول پیکر کالیفرنیا، برای پاکسازی زیر درختان و جوانه زدن بذرهای خود به آتش‌سوزی‌های دوره‌ای که به صورت طبیعی یا مصنوعی رخ می‌دهد متکی هستند.
در طول اعصار، بسیاری از جوامع کشاورزی در سراسر جهان مسئولانه از سوزاندن کنترل شده برای مدیریت زمین‌های خود استفاده کرده‌اند. با این حال بحران آب و هوایی کنونی، احتمال خارج شدن سریع آتش‌سوزی‌ها از کنترل و تغییر چرخه‌های سوختن سنتی را چند برابر کرده است. در واقع افزایش دما و گرمای شدید، اکوسیستم‌ها را تا حد آسیب پذیری شدید خشک می‌کند و راهکارهای سنتی کارکرد همیشگی خود را از دست می‌دهند. در واقع در سراسر جهان وضعیت در سال‌های اخیر از کنترل خارج شده و آتش‌سوزی‌ها به تهدیدی برای جان انسان‌ها، دارایی‌ها، گیاهان و جانوران تبدیل شده است. این در حالی است که جنگل‌ها بخش مهمی از راه حل جلوگیری از تغییرات اقلیمی جهانی هستند و بدون پتانسیل ذخیره‌سازی کربن آن‌ها، نمی‌توانیم گرم شدن زمین را کنترل کنیم.
بر اساس مقاله‌‌ای که در این باره در آوریل 2023 در وب سایت خبری زمین منتشر شده، رعد و برق رایج‌ترین منبع اشتعال است که باعث اکثریت قریب به اتفاق آتش‌سوزی های جنگلی می‌شود. دو نوع رعد و برق سرد و گرم وجود دارد. رعد و برق سرد معمولاً مدت کوتاهی دارد و بنابراین به ندرت علت آتش‌سوزی جنگلی است. اما در رعد و برق داغ جریان ولتاژ کمتری دارد اما برای مدت زمان طولانی تری رخ می‌دهد. رعد و برق داغ به دلیل گرمای شدیدی که ایجاد می‌کند، علت اکثر آتش‌سوزی های طبیعی را تشکیل می‌دهد. در حالی که این پدیده طبیعی کاملاً غیرقابل پیش‌بینی است، مدیریت زمین و برنامه‌ریزی مدیریت آتش‌سوزی می‌تواند به میزان قابل توجهی از شدت آتش‌سوزی‌ها بکاهد.
بر اساس یافته‌های این مقاله، تغییرات آب و هوایی بدون شک بزرگترین محرک طوفان های رعد و برق شدید است. تابستان های گرمتر و طولانی‌تر، سطح زمین را گرم می‌کند. این، همراه با افزایش انتشار کربن، باعث می‌شود که جریان‌های صعودی قوی‌تری ایجاد کند که احتمال بیشتری دارد که رعد و برق‌های قوی‌تر و مکرر تولید کند. یک مطالعه در سال 2014 تخمین می‌زند که با افزایش یک درجه سانتی‌گراد دما، 12 درصد افزایش در دفعات صاعقه‌ها افزایش می‌یابد.
اهمیت حفظ منابع طبیعی زمانی برای ما بیشتر آشکار می‌شود که بدانیم این منابع در صورت از دست رفتن به راحتی جایگزین نمی‌شوند و سال‌ها طول می‌کشد تا به آنچه در این عرصه‌ها داشته‌ایم دوباره دست پیدا کنیم.
با این حال کابوس آتش‌سوزی جنگل‌ها هر سال تکرار می‌شود و با وجود آن که انتظار چنین حریق‌هایی وجود دارد، همچنان آتش غافلگیر می‌کند و خسارت‌های عمده به بار می‌آورد. به همین جهت لازم است تا مسئولان مربوط برنامه‌ریزی‌های دقیقی در این باره داشته باشند تا کمتر شاهد بروز خسارت های اینچنینی به منابع طبیعی باشیم.
نورنیوز