نورنیوز ـ گروه اجتماعی: تصویر این روزهای دریاچه ارومیه بارقه امیدی را در دل مردم ایران زنده کرده است؛ دریاچه‌‌ای که بیش از دو دهه قبل روند خشک شدن آن شروع شد و سرانجام جز نمکزار و رسوب و مشتی خاطرات شیرین از آن چیزی باقی نماند. خشک شدن دریاچه ارومیه به عنوان بزرگترین دریاچه آب شور خاورمیانه و ششمین دریاچه آب شور جهان، بدترین اتفاق طی این سال هاست که مردم دو استان آذربایجان غربی و شرقی از آن یاد می‌کنند؛ دریاچه‌‌ای که بخشی از هویت ایران است و روزگاری مردم از سراسر کشور به شوق قدم زدن کنار ساحل زیبای آن راهی دیار آذربایجان می‌شدند.
از 8 سال پیش که ستاد احیاء دریاچه ارومیه با هدف جان بخشیدن دوباره به این دریاچه تشکیل شد همه به خوبی می‌دانستند جلسات کارشناسی و تلاش هایی که انجام می‌شود تنها با یک راه حل به نتیجه می‌رسد: بارش نزولات آسمانی و باز شدن دریچه سدهایی که روی حوضه آبریز دریاچه ارومیه ساخته شده بودند. آذرماه سال گذشته آخرین تصاویر ماهواره‌ای از دریاچه ارومیه نشان داد که در فاصله یکسال اخیر از سطح ۸۷۸ کیلومتر مربعی آب دریاچه ارومیه، حدود ۸۰ درصد خشک شده و فقط ۱۷۰ کیلومتر مربع و معادل ۴درصد از سطح آب دریاچه به جا مانده بود. خشک شدن این دریاچه طی این سالها علاوه بر نابود شدن کشاورزی ، سلامت ساکنان شهرهای اطراف آن را نیز به خطر انداخت و باعث شد تا نسل جوان این مناطق به شهرهای بزرگ مهاجرت کنند.
سرانجام با بارش های بسیار خوب اسفند ماه سال گذشته و فروردین امسال در استان آذربایجان غربی و حوضه آبریز دریاچه ارومیه این آبگیر خاطره انگیز جان دوباره‌‌ای گرفت. به گفته مسئولان ستاد احیای دریاچه ارومیه بارش ها نسبت به بلندمدت ۲۷ درصد و نسبت به سال گذشته ۴۳ درصد افزایش داشته است. زنده شدن دوباره دریاچه ارومیه باعث شد تا بعد از دو دهه گردشگران از سراسر کشور برای تماشای دوباره این دریاچه راهی استان آذربایجان غربی و شرقی شوند . روز جمعه نیز نخستین جشنواره فرهنگی، ورزشی و تفریحی دریاچه ارومیه در محوطه پل میانگذر این دریاچه کار خود را آغاز کرد تا این لحظه تاریخی ثبت شود که دریاچه ارومیه زنده است و زنده تر می‌شود و نسیم امید و شوق حیات دوباره دریاچه در سرتاسر آذربایجان و در تمام ایران می‌وزد. حضور تیم ملی قایقرانی ایران که با قایق های شان در دریاچه ارومیه پارو می‌زدند موجی از خوشحالی را به مردم هدیه داد. بیم و امید از احیای دریاچه ارومیه را می‌شد در چهره همه شرکت کنندگان در جشنواره دید. سوال مشترک همه آنها این بود که دریاچه ارومیه تا چه زمانی به این شکل باقی می‌ماند؟ و آیا با گرم شدن ها و تبخیر آب بازهم باید شاهد خشک شدن آن باشیم؟
دریاچه‌‌ای به وسعت 1500 کیلومترمربع
دریاچه ارومیه این روزها حال و هوای خوبی دارد. پرنده های مهاجر زودتر از همیشه به این زیستگاه طبیعی بازگشته اند. به گفته دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه حجم آب دریاچه طبق آخرین پایش به یک میلیارد و ۹۰۰ میلیون مترمکعب رسیده که نسبت به زمان مشابه سال گذشته ۲۵۰ میلیون مترمکعب و نسبت به ابتدای سال آبی جاری یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون مترمکعب بیشتر است. محمدصادق معتمدیان استاندار آذربایجان غربی در حاشیه بازدید از دریاچه ارومیه گفت: «در حال حاضر تراز دریاچه ارومیه به یک هزار و ۲۷۰ متر و ۳۸ سانتی متر رسیده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۹ سانتی متر و نسبت به ابتدای سال آبی جاری ( اول مهر ۱۴۰۲) ۵۵ سانتی متر افزایش تراز داریم. همچنین وسعت دریاچه ارومیه نیز به یک هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع رسیده که ۳۵۰ کیلومتر مربع بیشتر از زمان مشابه سال گذشته است. »
معتمدیان ازورود روزانه 50 میلیون مترمکعب آب به دریاچه ارومیه خبر داد و گفت بارش های خوب اسفند و فروردین که باعث نجات دریاچه ارومیه شد نسبت به بلندمدت ۲۷ درصد و نسبت به سال گذشته ۴۳ درصد افزایش داشت.
دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه با بیان اینکه برنامه رهاسازی از سدها با افزایش حجم ذخایر آب آنها انجام گرفت و از آذرماه سال گذشته رهاسازی انجام شده است، ادامه داد: در حال حاضر ۴۱۱ مترمکعب بر ثانیه ورودی آب به دریاچه ارومیه است که با این میزان ورودی به دریاچه در روز حدود ۵۰ میلیون مترمکعب می‌رسد.
وی درعین حال از برنامه های مراقبت از دریاچه ارومیه گفت و ادامه داد: وضعیت فعلی دریاچه ارومیه نیاز به مراقبت بیشتری دارد و باید مدیریت مصارف کشاورزی مدنظر باشد ضمن اینکه تمرکز بر مدیریت منابع آب و تغییر الگوی کشت، با همکاری مردم با قوت و جدیت دنبال خواهد شد. وی افزود: در حال حاضر در یکی از شمالی ترین مناطق دریاچه ارومیه از جمله کاظم داشی ارومیه نیز شاهد پیشروی آب هستیم در حالی که این منطقه سال ها درگیر خشکسالی بودیم.
چرا دریاچه ارومیه خشک شد؟
این روزها با احیای دریاچه ارومیه همه از زنده شدن دوباره آن خوشحال هستند و مسئولان هم وعده حفظ وضعیت فعلی دریاچه را می‌دهند . اما تصاویر روزهایی که دریاچه بزرگ ارومیه هر روز مقابل چشمان مردم خشک می‌شد فراموش نمی شود. طی دو سال گذشته دریاچه ارومیه با شدت یافتن افت تراز و کاهش ۸۳ سانتی‌متری مواجه شد. موضوعی که با وجود تلاش های کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه نگران کننده بود. طبق آخرین گزارش مرکز تحقیقات سنجش از دور دانشگاه صنعتی شریف با عنوان «آنالیز تراز، سطح و حجم دریاچه ارومیه با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای» که آبان سال گذشته منتشر شد تغییرات سطح آب دریاچه ارومیه از سال ۱۳۹۴ تا سال ۱۴۰۲ با استفاده از ماهواره LANDSAT مورد بررسی قرار گرفت. به استناد داده‌های این گزارش، آبان سال ۱۳۹۴ دریاچه ارومیه به بدترین وضعیت رسیده بود و سطح آب آن به ۶۹۳ کیلومتر مربع کاهش یافته بود اما به فاصله یکسال و به دنبال آغاز فعالیت کارگروه نجات دریاچه ارومیه سطح آب دریاچه به ۲۰۸۹ کیلومتر مربع افزایش یافت . اگرچه در آبان ۱۳۹۶ هم باز کاهش ۵۰۰ کیلومتر مربعی سطح آب دریاچه نسبت به سال پیش از آن ثبت شده اما دو سال بعد و در آبان ۱۳۹۸ سطح آب دریاچه به ۳۱۰۲ کیلومتر مربع رسید که نشان از تاثیر اقدامات احیا داشت. اما تصاویر سال‌های بعد، دیگر امیدوارکننده نبوده و در آبان ۱۴۰۰ حدود ۹۰۰ کیلومتر مربع از سطح آب دریاچه کاسته شد که این کاهش در سال‌های بعد هم ادامه داشت تا در آبان ۱۴۰۱، سطح آب دریاچه به کمتر از ۸۸۰ کیلومتر مربع رسید. با استناد به آخرین نتایج رصد وضعیت دریاچه ارومیه می‌توان گفت که ظرف ۲۵ سال اخیر و از سال ۱۳۷۷ تا سال گذشته به میزان ۹۷ درصد از سطح آب دریاچه ارومیه کاسته شده بود.
روند کاهشی بارش حوضه آبریز دریاچه ارومیه در ۵۰ سال اخیر به عنوان عامل تاثیرگذار در خشک شدن دریاچه در این گزارش عنوان شده است. از سال ۱۳۷۴ کاهش بارش، شیب بسیار تندی داشته و از سال ۱۴۰۱ تا زمستان سال گذشته هم به پایین‌ترین میزان در ۵۰ سال اخیر رسیده بود.
بنا به گزارش یک پایگاه خبری-تحلیلی، دریاچۀ ارومیه سه حوضۀ آبریز بزرگ دارد: سیمینه‌رود که عمدتا در استان آذربایجان غربی است، زرینه‌رود که از کردستان شکل می‌گیرد و تپه‌رود که از سمت آذربایجان شرقی سرشاخه می‌گیرد. آنچه که در ابتدا دلیل خشکی دریاچه ارومیه عنوان شده بود، احداث سد‌های بیشماری بود که پشت سر هم ساخته می‌شد. بیش از ۴۰ سد روی حوضه آبریز دریاچه ارومیه ساخته شده بود. اما نخستین مداخلات انسانی روی دریاچه ارومیه، مسیر میانگذری بود که ارتباط قسمت شمالی دریاچه با جنوب آن را تا حدی مختل کرد. این میانگذر باعث شده بود تا دوران آب و حرکت آن در دریاچه با مشکل مواجه شود که همین امر منجر به تبخیر بیشتر آب شد. اما آنچه جان دریاچه را به طول کامل گرفت، کشاورزی بی‌ضابطه‌ای بود که هر روز توسعه می‌یافت. در واقع زمین‌های زیادی که به سرعت سرسام‌آوری زیر کشت می‌رفتند و آب می‌خواستند. آبی که تنها راه تامین آن سد سازی‌های بیشتر و ساختن بند‌های کشاورزی روی رودخانه‌هایی بود که می‌بایست به دریاچه ارومیه می‌ریختند اما خرج کشاورزی می‌شدند. حتی این هم کافی نبود و کشاورزان چه مجاز و چه غیرمجاز دست به احداث چاه‌های عمیق زدند و حتی سفره‌های آبی حوضه آبریز دریاچه را هم خالی کردند.
وضعیت مبهم آینده دریاچه ارومیه
با این حال به اعتقاد برخی از کارشناسان با وجود بارش های خوب و بالا آمدن تراز آب دریاچه ارومیه اما با گرم شدن هوا و همچنین به دلیل رسوبات زیاد دریاچه بازهم شاهد روند خشک شدن این دریاچه خواهیم بود. شاید تنها راه برنامه ریزی منظم برای رها سازی آب از سدها و افزایش میزان ورودی به این دریاچه است. مهدی زارع زمین شناس اواخر سال گذشته با تاکید بر اینکه بارندگی های اخیر یک پنجره زمانی محدود است گفت: در بخش هایی ازدریاچه ارومیه تا 7 متر با رسوبات پر شده و همین موضوع باعث می‌شود حتی اگر ارتفاع آب که ممکن است تا 4 یا 5 متر باشد هیچ تاثیری در احیای دریاچه ارومیه نداشته باشد.همچنین به دلیل خشکسالی های طولانی بارش ها نمی تواند تاثیر خوبی در سیراب کردن سفره های زیر زمینی داشته باشد. در همه مناطقی که خشکسالی اتفاق می‌افتد به تدریج یک قشر نفوذ ناپذیر شکل می‌گیرد که مانع نفوذ آب در زمین می‌شود.
نورنیوز