نورنیوز- گروه فرهنگ و جامعه: زنان در سراسر جهان، طی 50 سال اخیر به پیشرفت‌های زیادی در بازار کار دست پیدا کرده‌اند اما هنوز مشکلات فراوانی بر سر راه اشتغال آنان وجود دارد. الگوهای کاری متفاوت زنان و وقفه‌های شغلی به دلیل نقش مراقبتی از اعضای خانواده و فرزندان، تفکیک جنسیتی در بخش‌های کم دستمزد، اشتغال پاره وقت، دریافت دستمزد پایین‌تر نسبت به مردان و عدم امنیت جنسیتی در برابر آزارهای محیط کار، مهم‌ترین مشکلات زنان جهان در بخش اشتغال به شمار می‌آیند. گرچه زنان تحصیلکرده و شاغل در شغل‌های رده بالا نسبت به زنان دارای تحصیلات پایین‌تر و شاغل در مشاغل ساده، در معرض آسیب کمتری‌اند اما عدم امنیت شغلی به هرحال زنان را در هر دو گروه با چالش‌هایی در دوره کاری خود مواجه می‌کند.
سهم زنان از بازار کار
چالش زنان در حوزه اشتغال از همان ابتدایی‌ترین مرحله یعنی یافتن شغل آغاز می‌شود. بر اساس اعلام سازمان جهانی کار، در سراسر جهان یافتن شغل برای زنان بسیار دشوارتر از مردان است. زنان، پیشنهادهای شغلی در مشاغل بی‌کیفیت و در شرایط آسیب‌پذیر را راحت‌تر می‌پذیرند و نسبت به بهبود شرایط کاری در آینده امید کمتری دارند. این مشکل به ویژه در شمال آفریقا و کشورهای عربی که نرخ بیکاری زنان از 20 درصد فراتر می‌رود، مشهودتر است. سازمان جهانی کار همچنین نرخ مشارکت جهانی نیروی کار برای زنان را در حال حاضر کمتر از 47 درصد عنوان می‌کند در حالی که نرخ مشارکت برای مردان 72 درصد است. البته این تفاوت 25 درصدی در برخی مناطق به 50 درصد نیز می‌رسد.
در ایران نیز بر اساس تازه‌ترین داده‌های مرکز آمار که امسال منتشر شده، نرخ مشارکت اقتصادی مردان تقریبا 5 برابر زنان است. بر این اساس در بهار ۱۴۰۲ نرخ مشارکت اقتصادی جمعیت بالای ۱۵ سال مردان حدود 68 درصد عنوان شده در حالی که نرخ مشارکت اقتصادی زنان بالای 15 سال حدود 14 درصد است. مشکلات موجود در بخش اشتغال ایران، هنجارهای اجتماعی، نامناسب‌بودن محیط کار، عدم تناسب تحصیلات با نیاز بازار کار و خلأ قانونی در موضوعات مرتبط با کار زنان را می‌توان از جمله مهم‌ترین دلایل پایین بودن نرخ اشتغال زنان در ایران دانست. با این حال بسیاری از زنان شاغل نیز در زمینه حفظ شغل خود دچار نگرانی‌ها و دغدغه‌هایی هستند و از این رو مدام خود را در معرض تهدید بیکاری می‌بینند.
البته پیشرفت‌های زنان ایران در حوزه کارآفرینی جالب توجه است. به گفته خدیجه کریمی، مدیر کل امور بین‌الملل معاونت ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده، زنان بیش از ۳۲ درصد از اعضای شرکت‌های فعال در اقتصاد و بازار کشور را تشکیل می‌دهند و در حال حاضر ۷۳۵ زن به عنوان مدیرعامل شرکت‌های دانش بنیان و ۲ هزار و ۳۹۰ زن به عنوان عضو هیات مدیره در این گروه شرکت‌ها حضور دارند. با این اوصاف باید به این نکته توجه کرد که زنان با آنکه در بخش اشتغال و بازار کار با چالش‌های زیادی مواجهند اما در بخش کارآفرینی حضوری فعال دارند. البته ممکن است چالش‌های موجود، آنها را به فکر راه اندازی کسب و کاری از آن خود نیز انداخته باشد.
زنان چه می‌گویند؟
برای آن که به چالش‌های اشتغال زنان در کشور بیشتر پی ببریم پای صحبت‌های زنان شاغل یا جویای کار نشستیم و از نزدیک با مصائب آنها آشنا شدیم.
خانم 24 ساله دارای مدرک کارشناسی حسابداری از مشکلات خود در یافتن شغل چنین میگوید:«وقتی برای مصاحبه شغلی مراجعه می‌کنم، بیشتر از این که از مدرک تحصیلی و دانشگاه محل تحصیلم سوال کنند، به ظاهر و نحوه رفتارم توجه دارند به این معنی که ترجیح می‌دهند کارمندی با ظاهر آراسته و رفتار نرم و ملایم استخدام کنند تا کارمندی که کار خود را بلد است.»
خانم 40 ساله و دارای 16 سال سابقه کار نیز میگوید: «بعد از سال‌ها کار در یک شرکت خصوصی امسال تعدیل شدم و حالا هرجا برای کار مراجعه می‌کنم با جواب منفی مواجه می‌شوم. مسأله این است که برای شرکت‌هایی که در زمینه کار من یعنی تبلیغات فعالیت می‌کنند، به نظر مسن هستم و تمایلی ندارند یک خانم 40 ساله را به کارگیرند در حالی که برای مردان چنین محدودیتی وجود ندارد.»
خانم 35 ساله که به تازگی صاحب فرزند شده میگوید:«قبل از تولد فرزندم به دلیل این که شرایطم حساس بود و باید استراحت می‌کردم از مرخصی زایمان زودتر استفاده کردم. به همین دلیل وقتی فرزندم سه ماهه بود به کار برگشتم اما دو ماه بعد نامه تعدیل دریافت کردم چون مدیرم انتظار داشت غیبت چند ماهه را به یک باره جبران کنم و اصولا از نظرش زنی که بچه‌دار شده دیگر نیروی کار خوبی نیست.»
خانم 38 ساله و دارای 12 سال سابقه کار هم از تصمیم چندین باره‌اش برای ترک کار میگوید:«خیلی وقت‌ها با تبعیض در محیط کارم مواجه می‌شوم و این مسأاله بسیار دلسردم می‌کند. در مقایسه با همکاران مرد بیشتر کار می‌کنم و کمتر به لحاظ شغلی مورد توجه قرار می‌گیرم. در بسیاری از محیط های کاری، زنان جدی گرفته نمی‌شوند با آنکه خیلی از آنها مسئولیت خانه داری و رسیدگی به فرزندان را هم دارند اما همپای مردان کار می‌کنند و چیزی کم نمی‌گذارند.»
چالش‌های زنان برای حفظ شغل پس از فرزندآوری، مورد توجه بسیاری از مسئولان بوده و کاستی‌هایی در این زمینه از سوی آنها تأیید شده است. فاطمه محمد بیگی نماینده مردم قزوین در مجلس شورای اسلامی، چندی پیش عنوان کرد که بر اساس گزارش های دریافتی، مرخصی‌های زایمان به درستی اجرایی نمی‌شوند و متاسفانه بعد از بازگشت مادر به کار، امنیت شغلی او در معرض خطراست. به گفته این نماینده، هنوز 9 ماه مرخصی زایمان برای مادران صاحب فرزند اجرا نمی‌شود و نیز حقوق و دستمزد این گروه از مادران کاهش می‌یابد که این مسأله باید از سوی وزارت کار، رفاه و امور اجتماعی به صورت جدی پیگیری شود.
اطلس جهانی امنیت شغلی زنان
اما کدام کشورها برای کار زنان دارای بهترین شاخص‌های امنیت شمرده می‌شوند؟ براساس اعلام نشریه بین‌المللی اکونومیست، امن‌ترین کشور برای اشتغال زنان و دختران، کشور پرتغال است و قوانین مربوط به تحصیل وکار در این کشور به صورت برابر بین زنان و مردان برقرار می‌شود. بعد از پرتغال نیز اسپانیا به عنوان کشوری امن برای کار زنان شمرده می‌شود. دولت اسپانیا از سال 2017 ساختارهای مالیاتی مفیدی را برای زنان از جهت اشتغال‌زایی ایجاد کرد که نتیجه‌اش، اشتغال 65 درصدی زنان در این کشور است. ترکیه نیز از جمله بهترین کشورهای اسلامی برای کار زنان عنوان شده است. بر اساس ماده 10 قانون اساسی کشور ترکیه هر نوع تبعیض دولتی و همچنین خصوصی بر علیه زنان ممنوع است و از این رو ترکیه، گامی قانونی در جهت ارتقای اشتغال زنان برداشته است.
ایران نیز در تلاش است جایگاه خود را در زمینه امنیت اشتغال زنان افزایش دهد. انسیه خزعلی، معاون امور زنان و خانواده رئیس جمهور از تلاش دولت برای اشتغال منعطف زنان خبر می‌دهد که می‌تواند وظایف چندگانه زنان را سامان بخشی کند. خزعلی در شهریور ماه امسال عنوان کرد که در مدت یک سال تمامی دستگاه‌هایی که در ارتباط با مسائل زنان فعالیت دارند باید طی برگزاری جلساتی به بررسی کامل قانون‌های موجود و مشکلات مربوط به زنان بپردازند تا نقایص رفع و موارد تکمیلی در قالب لایحه ارائه شود. اشتغال منعطف زنان به گفته این مقام مسئول همراه با امتیازات ویژه، پشتیبانی‌ها یا اعطای مشوق‌هایی به کارفرماها جهت همکاری بیشتر با بانوان دارای فرزند است.
موفقیت این طرح البته موکول به آینده و منوط به اجرای آن است اما آنچه در بخش اشتغال زنان ضروری به نظر می‌رسد، توجه به انواع چالش‌های موجود در اشتغال زنان و تأمین امنیت شغلی آنهاست. زنان ایرانی چندسالی است که در رقابتی ناگفته، جدول تحصیلات دانشگاهی را به نفع خود تغییر داده و این میدان را تصاحب کرده‌اند. حجم عظیم زنان و دختران تحصیلکرده، طبعا پس از فارغ التحصیلی به حوزه اشتغال و چرخه کار سرریز می‌کند و به این اعتبار فرایند توسعه ایران، در دور جدید صاحب کارگزاران و نقش آفرینان تازه ای خواهد شد.
باید منتظر فعلیت یافتن این پیش بینی بود که در آینده‌ای نزدیک، حاملان فرایند پیشرفت علمی و اقتصادی کشور، زنان و دختران تحصیلکرده باشند. بدون شک تلاش در جهت رفع خلأهای قانونی و اصلاح قوانین کار، در کنار فرهنگسازی برای شاغل بودن زنان می‌تواند در این زمینه موثر باشد تا زنان در کنار مسئولیت‌هایی که به واسطه نقش همسری و مادری بر عهده دارند، در بازار کار کشور نیز مشارکت فعال داشته باشند تا رشد همه جانبه در اقتصاد محقق شود.
نورنیوز