نورنیوز- گروه فرهنگ و جامعه: بسیاری از زنان شاغل در سراسر دنیا در طول دوره کاری خود با نمونه‌های گوناگونی از آزارهای جنسی مواجه بوده‌اند. برخی از این زنان به دلیل ناآگاهی از حقوق خود و ملاحظات شغلی یا فرهنگی سکوت کرده و برخی دیگر مجبور به ترک کار شدهاند. در این میان زنانی هم هستند که با پرده برداشتن از این واقعیت تلخ، سبب ساز رسوایی آزارگران و جلب توجه جهانی برای مقابله با این پدیده شدهاند.
از جمله بزرگ‌ترین رسوایی‌ها در این زمینه مربوط است به راجر ایلز، مدیر وقت فاکس نیوز که در سال 2016 و در پی اعتراف برخی مجریان زن این رسانه مبنی بر آزار جنسی از سوی او، از این شبکه اخراج شد. این موضوع دستمایه ساخت فیلمی هالیوودی نیز قرار گرفت که در آن به سوء استفاده این مدیر رسانه از زنان شاغل در فاکس نیوز در طول 20 سال پرداخته است.
زنان شاغل جهان، قربانیان آزارهای جنسی
آزارهای جنسی، طیفی از رفتارها هستند که مزاحمت‌هایی را برای زنان شاغل به اعتبار زن بودن شان ایجاد می‌کنند. این رفتارها ذیل سه رده کلی مزاحمت‌های چشمی، مزاحمت‌های کلامی و مزاحمت‌های جسمی-جنسی طبقه بندی می‌شوند. براساس تعریف «کمیسیون فرصت‌های شغلی برابر» که یک نهاد تحقیقاتی مستقل در آمریکاست، آزار جنسی شامل پیشروی ناخواسته در مسائل جنسی، پیشنهاد یک‌طرفه رابطه، توجه جنسی و سایر مزاحمت‌های رفتاری و کلامی با ماهیت جنسی در محل کار یا تحصیل است. با این تعریف طیف گسترده‌تری از آزارها در محیط کار جزو آزارهای جنسی قرار می‌گیرند. در این رابطه می‌توان به پژوهشی که از سوی اداره فدرال ضد تبعیض در آلمان صورت گرفته اشاره کرد که بر اساس آن آزار جنسی به شکل لفظی، رایج ترین و بیشترین نوع آزار در محیط‌های کاری به شمار می‌آیند و از هر 3 نفر، 2 نفر، این نوع مزاحمت را تجربه کرده‌است. بر این اساس ۴۴ درصد از زنان از نوع نگاه‌ها و حرکات شکایت داشته‌اند و تقریبا ۳۳ درصد نیز از مزاحمت جنسی به شکل لمس سخن گفته‌اند. بر اساس این پژوهش تقریبا از هر ۱۱ زن شاغل آلمانی در سه سال اخیر، یک نفر در محیط کار خود از مزاحمت جنسی آزار دیده است.
سازمان بین‌المللی کار گزارش داده است که 40 تا 50 درصد زنان شاغل در کشورهای اتحادیه اروپا دارای تجربیات ناخواسته و اجباری آزار جنسی در محیط‌های کاری‌اند. این رقم در کشورهای منطقه آسیا-اقیانوسیه بین 30 تا 40 درصد است. در انگلیس این رقم به 54 درصد و در آمریکا به 44 درصد می‌رسد.
در تازه‌ترین گزارشی که از سوی نهاد زنان سازمان ملل متحد در اکتبر 2023 منتشر شده، از هر 5 زن یک نفر خشونت را به شکل آزار و اذیت جسمی، روانی یا جنسی در محل کار تجربه کرده است. بر اساس این گزارش، زنان به طور ویژه و نامتناسبی، تحت تأثیر خشونت و آزار جنسی در محل کار قرار می‌گیرند، به طوری که در مقایسه با مردان، 8 درصد بیشتر آزار جنسی شدهاند.
در بخش‌هایی که زنان اکثریت نیروی کار را تشکیل می‌دهند، میزان آزارها نیز بیشتر گزارش شده بطوری که اکثر زنان شاغل در بخش پوشاک در آسیا و اقیانوسیه که 80 درصد نیروی کار را تشکیل می‌دهند، خشونت‌های جنسیتی را در محل کار تجربه کردهاند. همچنین بر اساس این گزارش، زنان جوان دو برابر بیشتر از زنان میانسال، و زنان مهاجر نیز تقریباً دو برابر بیشتر از زنان غیرمهاجر خشونت و آزار جنسی را گزارش کردهاند.
مزاحمت‌ها برای زنان شاغل ایران
در ایران نیز هر از گاهی آمارهای تأیید نشده‌ای از آزار زنان در محیط‌های کاری و عمومی منتشر می‌شود. برخی از این گزارش‌ها ماهیت پژوهشی و دانشگاهی دارند و برخی دیگر ماهیت رسانه‌ای. برخی هم به تناسب حوزه فعالیت سازمان‌های متولی بازار کار در ایران انجام شدهاند. با اینهمه بنا به دلایل فرهنگی و اقتصادی، همواره میان این آمارها و واقعیت میدانی آزارهای جنسی زنان در محیط کار اختلافات فاحشی وجود دارد.
در یک تحقیق دانشگاهی که درباره آزار جنسی زنان در محیط کار انجام شده، تقریبا ۴۰ درصد از زنان حاضر در تحقیق، عنوان کردهاند که در محیط کار مورد گونه‌های متفاوتی از آزارهای جنسی کلامی قرار گرفته‌اند که این آزار بیشتر از سوی مردانی بوده که به لحاظ منزلتی و اجتماعی بالاتر از زنان قربانی قرار داشتند. در گزارش دیگری که از محیط کاری روزنامه‌نگاران هم منتشر شده آمده است که ۶۵ درصد زنان شاغل در این حوزه، مزاحمت کلامی و 3 درصد مزاحمت همراه با لمس بدن را تجربه کردهاند.
آگهی‌های مشکوک و خطرناک کاریابی
هرچند که بستر آگهی‌های تبلیغاتی، از الزامات فضاهای کسب و کار نوین است اما برخی از این آگهی‌ها حاوی نشانه‌های مشکوکی‌‌اند. از آن جمله می‌توان به انتشار آگهی‌های شغلی اشاره کرد که در آن مشخصا به شرایط سنی و ظاهری متقاضیان اشاره شده است. در برخی از این آگهی‌ها به صراحت عنوان شده که به زنان جوان زیر 25 سال و با ظاهر آراسته برای مشاغلی همچون منشی‌گری و بازاریابی نیاز است. همچنین بسیاری از آگهی دهندگان از این دست عنوان می‌کنند که شرط به کارگیری زنان، مجرد بودن آنهاست.
یک مادر 30 ساله و مطلقه می‌گوید وقتی برای مصاحبه شغلی به شرکت‌ها مراجعه می‌کرده به ناچار و برای رهایی از آزارهای احتمالی، خود را متأهل معرفی می‌کرده که همین مسأله سبب از دست دادن فرصت شغلی می‌شده است. البته متأهل بودن نیز لزوما زنان را از آزارهای محیط کار مصون نمی‌دارد چنان که بسیاری از زنان متأهل تجربه‌های ناخوشایندی از آزارها بویژه آزارهای کلامی در محیط کار خود دارند که معمولا هم برای حفظ آبرو و پرهیز از حاشیه در برابر آن سکوت می‌کنند. این مسأله متأسفانه می‌تواند ناشی از فرهنگ مواخذه قربانی باشد که به سکوت زنان دامن می‌زند. این شرایط، آزارگر را که معمولا در رده بالای شغلی و در واقع صاحبکار زن است، در آزارگری خود گستاخ‌تر می‌کند.
قانون چه می‌گوید؟
مزاحمت و آزارگری‌های جنسی در محیط‌های شغلی، در متون حقوقی و مواد قانونی ایران، چه جایگاهی دارند؟ آیا می‌توان با تکیه بر موادی از قانون به پیگیری‌های ثمربخش قضایی در این دسته از رفتارهای نابهنجارامید داشت؟
برخی از حقوقدانان به خلأهای قانونی در این زمینه اشاره می‌کنند. امید مدنی کارشناس حقوقی در این باره به نورنیوز می‌گوید:«جرم انگاری آزارهای محیط کاری دشوار است به این دلیل که اولا چون معمولا دور از انظار صورت می‌گیرد به راحتی قابل اثبات نیست. ثانیا در مورد آزارهای کلامی نمی‌توان با شکایت به جایی رسید. در این زمینه خلأهای قانونی وجود دارد و به همین دلیل زنان نیز دچار سردرگمی می‌شوند و از این که در صورت آزار دیدن چه مسیری را می‌توانند به صورت قانونی طی کنند اطلاعی ندارند. به همین جهت معمولا یا سکوت می‌کنند و یا ناچار به ترک کار می‌شوند.»
برخی حقوقدانان گفته اند گرچه قانون به صراحت به موضوع آزارهای جنسی در محیط کار نپرداخته اما بر اساس دو ماده، شاید بتوان درباره آزارهای جنسی در محیط کار طرح دعوی کرد.
بر اساس ماده ۶۱۹ قانون تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده در ایران، ایجاد مزاحمت کلامی برای زنان و اطفال در اماکن عمومی و معابر جرم بوده و برای مرتکب مجازات در پی خواهد داشت. البته از نظر قانونگذار مکان عمومی شامل محیط‌های خصوصی مثل شرکت‌ها و دفاتر خصوصی نمی‌شود و از این رو احتمال دارد شکایت افراد آزار دیده در چنین اماکنی با استناد به این ماده از سوی دادگاه رد شود.
بر اساس ماده ۶۳۷ نیز هرگونه عمل جنسی (به جز آنچه که زنا خوانده می‌شود) نامشروع بین زن و مرد که خارج از ازدواج صورت گیرد جرم بوده و مرتکبان آن مجازات خواهند شد. در این میان همچنین اگر فردی با زور و اجبار و اکراه اقدام به یک عمل جنسی علیه فرد دیگر کند، این تنها اجبار کننده خواهد بود که به مجازات محکوم می‌شود. با استناد به این ماده می‌توان در رابطه با آزارهای جنسی در محیط‌های کاری به شکایت اقدام کرد اما همانطور که گفته شد، شرایط اثبات ادعای قربانی چندان هم ساده نیست.
با این احوال رسیدن به محیط‌های کاری ایمن و دور از خشونت و آزار برای زنان در سراسر جهان غیر قابل دسترس نیست. برای رسیدن به این مهم، دولت‌ها، جامعه مدنی و بخش خصوصی با پذیرفتن نقش‌های حمایتی و اتخاذ تدابیر پیشگیرانه برای ایجاد محیط‌های کار ایمن برای زنان و دخترانی که در معرض خطر هستند می‌توانند اقدام کنند تا زنان با احساس امنیت در مشاغل خود حاضر شوند.
نورنیوز