نورنیوز- گرو فرهنگ و جامعه: این روزها که چشم‌‌‌ها به آسمان است و دل‌‌‌ها در انتظار بارشهای پاییزی، و گوش‌‌‌ها مشتاق شنیدن اخباری از پر شدن سدها و پایان سه سال خشکسالی ایران، نگاه به وضعیت مصرف آب شرب در تهران و ایران، واقعیت‌‌های تلخی را نشان میدهد.
چهارشنبه هفته گذشته مردم تهران حدود ۳ میلیون و ۱۰۰ هزار متر مکعب یعنی ۳ میلیارد و ۱۰۰ میلیون لیتر در یک شبانه روز آب شرب مصرف کردند. اگر میانگین جمعیت ساکن و شناور شهر تهران را حدود ۱۵ میلیون نفر در نظر بگیریم و این رقم را بر آن تقسیم کنیم هر نفر در یک شبانه روز چیزی حدود ۲۰۵ تا ۲۱۰ لیتر آب مصرف کرده است. سال گذشته همین روزها مصرف آب شرب تهران حدود ۲ میلیون و ۹۰۰ هزار متر مکعب بود. البته این آمار در روزهای پایانی هفته و تعطیلات با توجه به حضور مردم در خانه و مصرف بیشترآب بالاتر می‌رود.
بررسی آمارها نشان میدهد در آبان‌ماه سرانه مصرف آب به ازای هر نفر در شبانه روز در ایران به ۲۰۳ لیتر رسیده است. این درحالی است که شاخص‌های استاندارد جهانی در سال‌‌های ترسالی که با بارشهای خوب همراه است، میانگین مصرف هر شهروند را ۱۵۰ لیتر در شبانه روز اعلام می‌کند ولی اگر شرایطی مثل تهران را در نظر بگیریم که سه سال پشت سرهم خشکسالی را تجربه کرده، استاندارد جهانی میانگین مصرف را ۱۳۰ لیتر اعلام می‌کند.
بالا رفتن مصرف آب شرب شهروندان تهرانی و کاهش نزولات آسمانی، در حالی که ایران سومین سالی است که خشکسالی را تجربه می‌کند زنگ خطری است که از مدت‌‌‌ها قبل به صدا در آمده است. کم شدن آبهای سطحی در پی کاهش بارشها و پایین رفتن سطح آب سفرههای زیر زمینی که فرونشست و رانش زمین را در پی دارد از تبعات کاهش آب، این عنصر حیاتی است.
در زمان ترسالی که با بارشهای مطلوب همراه است ۷۵ درصد منابع تامین کننده آب تهران از سدها و آبهای سطحی و ۲۵ درصد از آبهای زیرزمینی است. اما در سال‌هایی که با خشکسالی مواجه می‌شویم برداشت آب از سفرههای زیر زمینی افزایش پیدا می‌کند. اکنون در سومین سال خشکسالی به شرایطی رسیده‌ایم که ۶۰ درصد آب شرب را از منابع سطحی و ۴۰ درصد بقیه را از منابع زیرزمینی برداشت می‌کنیم. همین چهارشنبه هفته گذشته ۱۸ هزار لیتر از منابع زیر زمینی برداشت شد. روز پنج شنبه مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران از تغییر رژیم خشکسالی در تهران خبر داد و گفت: «دوره‌های خشکسالی در استان تهران ۲ ساله بوده و سپس چند سال ترسالی در این استان ثبت شده است، اما امسال شاهد سومین خشکسالی پیاپی در استان تهران هستیم و رژیم خشکسالی این استان تغییر یافته است.»
محسن اردکانی ادامه داد: با شروع سالی آبی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ حجم ذخایر سدهای پنجگانه استان تهران ۵۷ میلیون مترمکعب نسبت به سال گذشته کسری داشته و این در حالی است که اکنون با گذشت ۲ ماه از پاییز، بارشها هنوز شروع نشده است. برای تأمین و توزیع آب در استان تهران هر اقدامی که ممکن بود انجام دادیم و اولویت امسال ما برای پایداری آب استان تهران، مدیریت مصرف است.
هفته گذشته هم رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران اعلام کرد سرانه مصرف آب شرب در دنیا معمولاً بین ۱۲۰ تا ۱۵۰ لیتر در روز است، در حالی که در تهران این میزان مصرف بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ لیتر در روز است و این یعنی مردم تهران دو برابر متوسط جهانی آب مصرف می‌کنند.
سرانه مصرف آب در ایران
ایران سرزمینی کوهستانی است که دو رشته کوه البرز و زاگرس همانند دیواره‌ای مانع رسیدن ابرهای باران‌زا از شمال و غرب کشور به بخش‌های مرکزی می‌شوند و به همین دلیل نیز بخش اعظم کشور را مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل میدهد.
کمبود منابع آبی همواره به عنوان یک عامل محدود کننده فعالیت‌ها در اقلیم ایران مطرح بوده است. متوسط بارندگی در جهان در حدود ۸۶۰ میلیمتر است و این در حالی است که متوسط درازمدت این رقم در ایران ۲۵۰ میلیمتر است. (لازم به ذکر است میزان بارندگی در سال آبی ۱۴۰۰ در کشور ۳۲۴ میلیمتر بوده است) توزیع بارندگی در ایران نیز ناهمگون است، به نحوی که یک درصد از مساحت ایران بارشی بیش از هزار میلیمتر دارد اما میزان بارندگی در مناطقی همچون حوضه آبریز شرق کشور در حدود ۱۴۸ میلیمتر است.
به‌طور کلی آب در سه بخش کشاورزی، شرب و صنعت مصرف می‌شود. آخرین آمار از توزیع سهم مصرف آب نتایج جالبی را نشان میدهد. در ایران، سهم مصرف آب در بخش کشاورزی حدود ۹۰ درصد، شرب ۸ درصد و صنعت و معدن ۲ درصد است، در صورتی‌که در کشورهای توسعه یافته سهم بخش کشاورزی ۳۰ درصد، شرب و بهداشت ۱۱ درصد و سهم بخش صنعت و معدن ۵۹ درصد است.
بررسی وضعیت کشاورزی در ایران نشان می دهد که هنوز با استانداردهای جهانی در زمینه آبیاری زمین‌های کشاورزی فاصله داریم. استانداردی که با آبیاری قطره‌ای ضمن بالا بردن میزان بهره‌وری زمین‌های کشاورزی تأثیر بسزایی در کاهش مصرف آب دارد. با وجود این، هنوز هم بسیاری از کشاورزان ما به همان روش‌های سنتی زمین‌های کشارزی‌شان را آبیاری می‌کنند.
اما سرانه مصرف آب به عوامل متعددی از جمله شرایط اقلیمی و وضعیت آب و هوایی، نوع فرهنگ هر منطقه، تعرفه و قوانین بازدارنده، تجهیزات کاهنده مصرف، وضعیت بهداشتی و غیره بستگی دارد. به طور کلی در اکثر کشورهای توسعه یافته که منابع آبی شان بیشتر از ماست به دلیل وجود زیرساخت‌های مناسب و قوانین بازدارنده و تعرفه‌های بالای آب، میزان سرانه مصرف آب از ایران کمتر است. به عنوان مثال سرانه مصرف آب در کشور دانمارک (۱۵۹ لیتر در روز)، سوئد ( ۱۶۴ لیتر)، پرتغال (۱۹۴ لیتر)، اسپانیا (۲۰۰ لیتر)، انگلستان (۱۵۳ لیتر)، اتریش (۱۵۳ لیتر)، ایرلند (۱۴۲ لیتر)، فرانسه (۱۳۹ لیتر)، آلمان (۱۲۹ لیتر)، هلند (۱۲۹ لیتر) است.
اما چرا سرانه مصرف آب در ایران بالاتر از میانگین جهانی و بسیاری از کشورهای توسعه یافته است؟ «بهنام بخشی» کارشناس ارشد شرکت آب و فاضلاب استان تهران چالش بزرگ را هدر رفت آب می‌داند و معتقد است با فرهنگ‌سازی در این زمینه می‌توانیم میزان مصرف روزانه را به ۱۵۰ لیتر کاهش بدهیم. او در گفت‌وگو با «نورنیوز» با اشاره به آمارهایی در زمینه مصرف آب شرب و همچنین مدیریت مصرف آب گفت: «تهران، سه سالی است که خشکسالی را تجربه می‌کند. این کم بارشی شرایط خاصی را پیش روی پایتخت ایجاد کرده است. در زمان ترسالی که با بارشهای مطلوب همراه است ۷۵ درصد منابع تأمین کننده آب تهران از سدها و آبهای سطحی و ۲۵ درصد منابع تأمین آب از آبهای زیرزمینی است. اما در این سه سال خشکسالی سفرههای زیر زمینی دچار افت شده است. درمنابع پشت سدها هم اکنون حدود ۳۰ میلیون متر مکعب کسری در سامانه شرقی داریم. یعنی در ایام مشابه در سال‌‌های گذشته ۳۰ میلیون متر مکعب ( ۳۰ میلیارد لیتر ) بیشتر آب پشت سدهای شرقی داشتیم.»
او با اشاره به اینکه عمق چاه‌های برداشت آب از سفرههای زیرزمینی تهران از ۱۸۰ متر به ۳۰۰ متر افزایش پیدا کرده است گفت: «همین امر تبعات زیست محیطی بسیاری دارد . این اتفاق‌هایی که در سطح شهر و پایین دست شهرها شاهد هستیم واین رانش‌‌‌ها و فروچاله‌‌‌ها به خاطر این است که سفرههای زیرزمینی شرایط ناپایداری پیدا می‌کنند و تأثیر آن همین فرونشست‌هایی است که می‌بینیم. همه اینها ما را به سمت و سویی می‌برد که مدیریت مصرف باید جزء ضرورت‌‌های ما باشد. وظیفه ما تأمین آب ، انتقال آب، تصفیه و توزیع آب شرب با بهترین کیفیت به مشترکان است و این رسالتی است که مردم تهران به عهده شرکت آب و فاضلاب قرار داده‌اند. ما به تناسب نیاز آنها آب را تأمین می‌کنیم. اما اگر در حوزه مدیریت مصرف آب با ما همراهی کنند شرایطی به وجود می‌آید که کمتر از سفرههای زیرزمین برداشت کنیم. الآن به شرایطی رسیدیم که ۶۰ درصد آب شرب را از منابع سطحی و ۴۰ درصد بقیه را از منابع زیرزمینی برداشت می‌کنیم. هرچقدر بتوانیم در مصرف مدیریت داشته باشیم و هر شهروند میزان مصرف روزانه آب شرب را به ۱۵۰ لیتر کاهش بدهد چندین حلقه چاه منابع آب زیرزمینی خاموش می‌شوند و برداشتی از آنها انجام نمی‌گیرد. همین کمک زیادی به سفرههای زیرزمینی می‌کند و ذخایر آبهای زیرزمینی ما برای سال‌‌های آینده حفظ می‌شود و این سال‌‌‌ها را بدون نگرانی سپری می‌کنیم.»
چالش‌های مصرف بی‌رویه آب
یکی از چالش‌های بزرگ در مصرف آب که باعث هدر رفتن آن می‌شود زمان استحمام به‌خصوص حمام کردن کودکان است، در حالی که با یک کار ساده می‌توانیم از هدر رفت آب جلوگیری کنیم. کارشناس ارشد شرکت آب و فاضلاب راهکارهایی برای مدیریت مصرف آب ارائه میدهد: «زمانی که بچه‌‌‌ها وارد حمام می‌شوند شیر آب را باز می‌کنند تا آب گرم شود. در همین فاصله چندین لیتر آب هدر می‌رود. باید بچه‌‌‌ها آموزش ببینند که با قراردادن ظرف زیر شیر آب که کاملا سالم و قابل خوردن است از هدر رفت آب جلوگیری کنند. می‌توانیم این آب را ذخیره کنیم و از آن برای آبیاری گلدان یا باغچه و حتی شست و شوی ظروف استفاده کنیم. امروز در بسیاری از آپارتمان‌‌‌ها دستشویی فرنگی داخل حمام قرار دارد و هربار با زدن دکمه سیفون مقدار زیادی آب که داخل فلاش تانک‌‌‌ها ذخیر شده هدر می‌رود. می‌توانیم با قرار دادن یک بطری آب یا ماسه داخل مخزن ظرفیت آبگیری سیفون را به نصف برسانیم. یکی از بخش هایی که شاهد عدم همراهی شان در مدیریت مصرف آب هستیم ساختمان‌‌های در حال ساخت است . کسانی که ساخت و ساز می‌کنند مراجعه کرده و می‌گویند برای مصرف روزانه آب کارگران ساختمانی نیاز به تأمین آب دارند و قول می‌دهند از آب شرب استفاده نکنند ولی شاهد هستیم آنها مصرف بی‌رویه می‌کنند و زمانی هم که تذکر می‌دهیم می‌گویند شما جریمه کنید ما پولش را می‌دهیم. وقتی هم که می‌خواهیم آب را قطع کنیم دو تن ماسه در مسیر کنتور آب می‌ریزند تا امکان دسترسی و قطع آب را نداشته باشیم.»
۲۰ میلیون لیتر صرفه‌جویی آب
با فرهنگ‌سازی در زمینه مدیریت مصرف آب می‌توانیم گام بزرگی در کاهش مصرف آب شرب برداریم. نمونه آن هم اقداماتی بود که توسط شرکت آبفا در ۶ ماهه اول امسال انجام شد و کاهش ۲۰ میلیون متر مکعبی مصرف آب را در پی داشت. کارشناس شرکت آبفا در تشریح این برنامه‌‌‌ها گفت: «امسال با همکاری مردم و فرهنگ‌سازی که در این زمینه انجام گرفت شهروندان ۲۰ میلیون متر مکعب نسبت به مدت مشابه سال قبل کمتر آب مصرف کردند. البته تابستان امسال شهروندان تهران با مصرف ۳ میلیون و ۸۰۰ متر مکعب رکورد تازه‌ای در مصرف روزانه آب ثبت کردند. یعنی هر نفر در تابستان حدود ۲۵۴ لیتر آب در شبانه روز مصرف کرد. اگر همین ۲۰ میلیون مترمکعب ( ۲۰ میلیارد لیتر) آب که در ۶ ماه اول سال نسبت به مدت مشابه سال قبل کمتر مصرف شد را بر ۱۸ میلیون نفر جمعیت استان تهران تقسیم کنیم مشخص می‌شود در ۶ ماه اول سال هر نفر ۶ لیتر آب صرفه‌جویی کرده است. اگر این عدد به ۱۲ لیتر برسد ۴۰ میلیون متر مکعب یعنی نصف ذخیره سد لتیان درمصرف آب صرفه‌جویی کرده‌ایم.»
سخن آخر اینکه آب تنها سرمایه‌ای است که تولید نمی‌شود. اگر خشکسالی‌ها ادامه پیدا کنند و روند نزول بارشها همچنان کاهشی باشد در آینده با تنش‌های آبی زیادی مواجه می‌شویم. باید به این نکته توجه داشت که آب تولید نمی‌شود و انتقال آن هم از شهرهای مختلف به تهران، راحت نیست. باید این نگاه در مردم نهادینه شود که صاحب آب، خود آنها هستند. اگر بی‌توجهی نسبت به بد مصرفی آب ادامه پیدا کند در آینده فرزندان ما دچار تنش بی‌آبی می‌شوند و هیچگاه ما را نمی‌بخشند.
نورنیوز